Juridische handreiking duurzame energie en grondstoffen voor waterschappen
Bij het winnen van energie en grondstoffen uit water kunnen waterschappen te maken krijgen met Europese regelgeving. Meer hierover valt te lezen in een handreiking van de Unie van Waterschappen (UvW) en de Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer, STOWA. Tijdens een bijeenkomst in het Waterschapshuis op 5 maart werden de aanbestedings-, staatssteun- en mededingingsregels nader toegelicht.
Onderzoek
Om goed in kaart te brengen tegen welke juridische belemmeringen waterschappen aan kunnen lopen bij het winnen van energie en grondstoffen uit afvalwater, lieten de UvW en de STOWA een onderzoek uitvoeren. Dit werd vorig jaar uitgevoerd door adviesbureau Berenschot. De belangrijkste conclusie is dat de levering van grondstoffen en energie past binnen de wettelijke taken van de waterschappen.
Workshops
Op basis van het onderzoek is een handreiking voor waterschappen samengesteld. Deze handreiking vormde het uitgangspunt voor een serie workshops in het Waterschapshuis in Amersfoort op 5 maart. De onderwerpen van de workshops betroffen het Wettelijk kader van de waterschappen, Fiscale aspecten, Energierecht, Afvalstoffenrecht en Samenwerking en rechtsvormen. Eén van de workshops ging nader in op aanbesteden, staatssteun en mededingingsrecht. Deze werd verzorgd door advocaat Matanja Pinto van advocatenkantoor Kennedy van de Laan en senior consultant Il Shik Sloover van Berenschot, tevens projectleider van de handreiking.
Maatwerk
Moraal van het verhaal bij deze workshop is dat maatwerk nodig is voor elke specifieke casus. De handreiking kan geraadpleegd worden om na te gaan met welke punten specifiek rekening dient te worden gehouden. Ook biedt de publicatie praktische handvatten. Uiteraard kunnen waterschappen daarnaast met vragen over de toepassing van Europese regels terecht bij kenniscentrum Europa decentraal.
Aanbestedingsrecht
Wat aanbestedingsrecht betreft is het voor waterschappen van belang na te gaan welke aanbestedingsprocedure van toepassing is. Matanja Pinto gaat allereerst in op de drempelwaarden die gelden voor leveringen, diensten en werken. Een overheidsopdracht waarvan de geraamde waarde evenveel of meer bedraagt dan het drempelbedrag moet verplicht Europees worden aanbesteed overeenkomstig de Europese aanbestedingsrichtlijnen.
WKK
Pinto geeft vervolgens diverse voorbeelden waaronder een aanbestedingsprocedure voor de bouw van een nieuwe warmte-krachtkoppeling (WKK). De bouw hiervan kan worden bestemd als ‘werk’ zoals bedoeld in de Aanbestedingswet. De bijbehorende aanbestedingsdrempel voor werken is € 5.186.000.
Proportionaliteit
Blijft de opdracht onder de drempel, dan hoeft deze niet door middel van een Europese aanbestedingsprocedure te worden aanbesteed, tenzij sprake is van een duidelijk grensoverschrijdend karakter. Wel moet worden voldaan aan de Gids Proportionaliteit, die criteria stelt aan het aantal uit te vragen offertes, transparantie van de procedure, proportionaliteit van de eisen, etc.
Staatssteun
Wanneer een waterschap een selectief, niet-marktconform voordeel verleent aan ondernemingen, waarmee de Europese handel negatief wordt beïnvloed, kan er sprake zijn van staatssteun. In het geval dat waterschappen subsidies aan ondernemingen verstrekken met als doel de innovatie te bevorderen dan kan dit het geval zijn.
Marktprijs
Ook wanneer een waterschap een grondtransactie sluit die onder de marktprijs tot stand is gekomen is er sprake van een derving van inkomsten door de overheid en dus mogelijk staatssteun. Zo kan in de eerdergenoemde WKK casus staatssteun van toepassing zijn wanneer er bijvoorbeeld een niet marktconforme hoge prijs wordt betaald voor het onderhoud, of een te lage prijs voor de afnemer van elektriciteit. Hierbij dient te worden opgemerkt dat er alleen sprake kan zijn van staatssteun wanneer het een economische activiteit betreft en niet een publieke taak zoals in een andere geschetste casus naar voren kwam. De staatssteunregels kunnen ook op een waterschap zelf van toepassing zijn.
Overigens betekent de aanwezigheid van staatssteun niet per definitie dat het ongeoorloofd is. Er bestaan vele vrijstellingen voor waterschappen waar ze de staatssteun onder kunnen scharen. Hierbij valt te denken aan de Catalogus groenblauwe diensten, De MKB landbouwvrijstelling, de AGVV, DAEB en richtsnoeren milieubescherming. In de AGVV (deel 7) bijvoorbeeld, zijn er bepalingen opgenomen over hernieuwbare energie en steun t.b.v. hoogrenderende WKK.
Wet markt en overheid
Decentrale overheden kunnen met het Europese en nationale mededingingsrecht te maken krijgen als zij zich op de markt begeven. Voorbeelden van economische activiteiten van waterschappen zijn het exploiteren van (verrijkte) overheidsdata, het verwerken van afvalstoffen (met name slib) van bedrijven (die niet op de riolering zitten aangesloten en zelf hun water zuiveren), en het verkopen van energie aan de markt.
Als onderneming
Waterschappen die actief zijn als onderneming moeten zich naast de Europese mededingingsregels over bijvoorbeeld kartelvorming, houden aan de gedragsregels Markt en Overheid, die zijn opgenomen in de Mededingingswet. De Wet Markt en Overheid bevat vier gedragsregels die het gelijke speelveld tussen overheden en ondernemingen beogen te creëren, namelijk integrale kostendoorberekening, een bevoordelingverbod van overheidsbedrijven, het gebruik van gegevens die zijn verkregen in het kader van een publieke taak en functiescheiding. Overheden krijgen niet bij al hun economische activiteiten te maken met de Wet Markt en Overheid. De Wet is bijvoorbeeld niet van toepassing op economische activiteiten die plaatsvinden in het algemeen belang.
Door:
Paul Zondag en Emilie Perton, Europa decentraal
Met dank aan Frédérique Minderhoud, waterschap Rivierenland
Meer informatie:
‘Juridische handreiking Duurzame Energie en Grondstoffenhandreiking’, Unie van Waterschappen
Website de Energie en Grondstoffenfabriek, UvW
Presentaties uit workshop juridische handreiking, de Energie fabriek
Nader informatie over staatssteun, aanbesteden en mededinging, Europa decentraal
Factsheet waterschappen en staatssteun, Europa decentraal
Praktijkvraag ‘Moet subsidie aan een waterschap worden gekwalificeerd als staatssteun?’, Europa decentraal
Lijst van Economische Activiteiten, Autoriteit Consument & Markt.
Vragen over Europese regelgeving? Neem contact op met de helpdesk van Europa decentraal.