Het recht op milieu-informatie is verankerd in verschillende regelgeving. Denk bijvoorbeeld aan het Verdrag van Aarhus. Dit verdrag rust op drie pijlers: het recht op toegang tot informatie, inspraak bij besluitvorming en toegang tot de rechter inzake milieuaangelegenheden. De Europese Unie is partij bij dit verdrag. Maar ook in Europese regelgeving is het recht op milieu-informatie vastgelegd: in Richtlijn 2003/4/EG inzake de toegang van het publiek tot milieu-informatie.
Overheidsinstanties zijn op basis van deze regelgeving onder andere gehouden om milieu-informatie waarover zij beschikken, beschikbaar te stellen aan het publiek.
Wat is milieu-informatie?
Volgens Richtlijn 2003/4/EG inzake de toegang van het publiek tot milieu-informatie omvat milieu-informatie (artikel 2, lid 1) alle informatie in geschreven, visuele, auditieve, elektronische of enige andere materiële vorm over:
- De toestand van elementen van het milieu. Denk hierbij aan: lucht en de atmosfeer, water, bodem, land en landschap, natuurgebieden met inbegrip van vochtige biotopen, kust- en zeegebieden, biologische diversiteit en haar componenten, met inbegrip van genetisch gemodificeerde organismen, en de interactie tussen deze elementen (sub a);
- Factoren die bovenstaande elementen van het milieu aantasten of waarschijnlijk aantasten. Hierbij wordt gedoeld op stoffen, energie, geluid, straling of afval (ook radioactief afval), emissies, lozingen en ander vrijkomen van stoffen (sub b);
- Maatregelen. Dit omvat beleidsmaatregelen, wetgeving, plannen, programma’s, milieu-akkoorden en activiteiten die op bovengenoemde elementen en factoren een uitwerking hebben of kunnen hebben (sub c);
- Verslagen over de toepassing van de milieuwetgeving (sub d);
- Kosten-baten- en andere economische analyses en veronderstellingen die worden gebruikt in het kader van de hierboven genoemde maatregelen en activiteiten (sub e);
- De toestand van de gezondheid en veiligheid van de mens. Denk hierbij aan de verontreiniging van de voedselketen of waardevolle cultuurgebieden en bouwwerken, voor zover zij aangetast kunnen worden door de hierboven bedoelde toestand van elementen van het milieu of, via deze elementen, door het genoemde onder sub b of sub c (sub f).
Welke wet- en regelgeving is van toepassing bij het verstrekken van milieu-informatie?
Decentrale overheden beschikken over en beheren veel informatie op het gebied van milieu en ruimte. Zij zijn daarmee bronhouder van informatie met een ruimtelijke component (geo-informatie) en informatie met betrekking tot het milieu. Aan het beschikken en beheren van die informatie is Europese regelgeving verbonden. De volgende wet- en regelgeving zijn van belang voor deze overheidsinstanties:
- Verdrag van Aarhus betreffende toegang tot informatie, inspraak bij besluitvorming en toegang tot de rechter inzake milieuaangelegenheden
- Europese implementatie van het Verdrag van Aarhus door middel van Richtlijn 2003/4/EG inzake de toegang van het publiek tot milieu-informatie
In Nederland zijn met de Wet uitvoering Verdrag van Aarhus de Wet milieubeheer, de Wet openbaarheid van bestuur en enige andere wetten gewijzigd ter implementatie van dit Verdrag. Richtlijn 2003/4/EG is in Nederland geïmplementeerd met Implementatiewet EG-richtlijnen eerste en tweede pijler Verdrag van Aarhus. Deze wet vormt een aanvulling op de genomen maatregelen in de Wet uitvoering Verdrag van Aarhus. Meer informatie over het Verdrag van Aarhus en de Europese implementatie is te vinden op deze pagina van de website van Kenniscentrum InfoMil.
INSPIRE-richtlijn
De INSPIRE-richtlijn zet een Europese infrastructuur neer voor de uitwisseling van, toegang tot en het gebruik van ruimtelijke informatie in de EU. INSPIRE is de naam voor deze overkoepelende infrastructuur voor ruimtelijke informatie in de EU. INSPIRE combineert de bestaande infrastructuren in de lidstaten en vult deze aan met maatregelen op EU-niveau.
In Nederland is de Richtlijn in Nederlandse wetgeving verankerd met het Besluit INSPIRE en de Implementatiewet EG-richtlijn infrastructuur ruimtelijke informatie. U kunt meer lezen over de INSPIRE-richtlijn op deze webpagina.
Richtlijn inzake open data en het hergebruik van overheidsinformatie
De Open Data Richtlijn stelt minimumvoorschriften vast voor het hergebruik van documenten en informatie die in het bezit zijn van openbare lichamen van de staat. Aardobservatie en milieu wordt genoemd als categorie van een “hoogwaardige dataset”. Zo een “hoogwaardige dataset” betreft een set documenten waarvan het hergebruik belangrijke voordelen biedt voor de samenleving, het milieu en de economie. In deze Richtlijn wordt dus het rechtskader geschetst voor het hergebruik van overheidsinformatie. Lees meer over hergebruik van overheidsinformatie op deze webpagina.
Uitgangspunten voor het verstrekken van milieu-informatie
Het verstrekken van milieu-informatie heeft een aantal uitgangspunten volgens Richtlijn 2003/4/EG:
- Decentrale overheden moeten de informatie verstrekken in de vorm waarin de vragende burger deze wil hebben (artikel 3, lid 4);
- De burger hoeft nooit langer dan vier weken op de gevraagde informatie te wachten (artikel 3, lid 2);
- Bestuursorganen moeten de milieudata waarover zij beschikken, zo ordenen dat deze gemakkelijk kunnen worden verspreid onder de bevolking, bij voorkeur via internet of e-mail (artikel 3, lid 4);
- Van decentrale overheden mag worden verwacht dat zij burgers op de hoogte brengen van hun recht op informatie en hen op weg helpen met het opvragen van milieu informatie (artikel 3, lid 5).
Informatiesystemen
In het verzamelen, uitwisselen en toegankelijk maken van milieu-informatie speelt e-dienstverlening een rol. Door middel van informatiesystemen wordt toegang tot milieu-informatie voor een breder publiek mogelijk. Daarbij heeft het virtueel koppelen van databases met deze informatie verschillende doelen:
– Besluitvormers en burgers snel informeren;
– Het evalueren en maken van beleid vergemakkelijken;
– Gegevens aan de bron beschikbaar maken;
– Rapporteringverplichtingen vergemakkelijken;
– Monitorings- en verslagleggingskosten verlagen.
Europees informatiesysteem: SEIS
In haar Mededeling “Naar een gemeenschappelijk milieu-informatiesysteem” introduceerde de Europese Commissie in 2008 een Europese aanpak voor de uitwisseling van milieu-informatie. In deze Mededeling noemde de Commissie een aantal principes waaraan nationale informatiesystemen moeten voldoen om te komen tot een Europees milieu-informatiesysteem: het Shared Environmental Information System (SEIS). Dit SEIS helpt nationale systemen en processen in informatieuitwisseling te vereenvoudigen en te moderniseren. De principes die in de Mededeling worden genoemd, zijn:
– De gegevensverzameling en beheer moet zo dicht mogelijk bij de bron plaatsvinden;
– Er moet direct toegang zijn voor zoveel mogelijk gebruikers, dus ook voor burgers;
– Systemen moeten met elkaar overweg kunnen, dus in overeenstemming zijn;
– Er moet gebruik gemaakt worden van gratis open source software.
De uitvoering van het SEIS ligt bij Europees Milieu Agentschap (EMA). Het SEIS heeft inmiddels geleid tot andere initiatieven onder coördinatie van het EMA zoals Copernicus dat ziet op de invoering van monitoringdiensten die de mogelijkheden van aardobservatiegegevens aanbieden.
Het doel van het SEIS is het virtueel koppelen van databases met milieu-informatie. De IT-systemen en databases van onder andere decentrale overheden dienen gestroomlijnd te zijn met de principes van het SEIS. Meer informatie over de regels met betrekking tot digitalisering is te vinden op de onderwerppagina Informatiemaatschappij.
Nederlandse informatiesystemen: Nationaal Georegister
De verankering van de INSPIRE-Richtlijn in Nederlandse wetgeving is een onderdeel van de verbetering van de dienstverlening rond geo-informatie geweest. Het Nationaal Georegister fungeert in Nederland als de vindplaats van geo-informatie. Via deze zoekmachine kan de metadata met koppelingen naar data services van INSPIRE datasets gevonden worden. Categorieën van informatie die in het Nationaal Georegister zijn ondergebracht, zijn bijvoorbeeld natuur en milieu, binnenwater en landbouw en veeteelt. Via de INSPIRE Geoportal zijn alle data van de EU-lidstaten te vinden die zij volgens de INSPIRE-Richtlijn dienen te verstrekken.