De Europese Unie beschikt over een rijk en divers cultureel aanbod en erfgoed. Dit bestaat onder andere uit:
De Europese staatssteunregels maken het mogelijk steun voor cultuur en de instandhouding van cultureel erfgoed te verlenen. De mogelijkheden daartoe worden hieronder beschreven.
Uit het Verdrag van Lissabon volgt dat de Europese Unie de rijke verscheidenheid van cultuur en taal in de Unie eerbiedigt en toeziet op de instandhouding en de ontwikkeling van het Europese culturele erfgoed.
Op grond van artikel 167, lid 1, VWEU dient de Unie bij te dragen tot ‘de ontplooiing van de culturen van de lidstaten onder eerbiediging van de nationale en regionale verscheidenheid van die culturen, maar tegelijk ook de nadruk leggend op het gemeenschappelijk cultureel erfgoed’. Uit artikel 167, lid 4, VWEU volgt dat de Unie bij haar optreden (…) rekening houdt met de culturele aspecten, met name om de culturele verscheidenheid te eerbiedigen en te bevorderen.
Decentrale overheden die steun voor cultuur en de instandhouding van het erfgoed willen verlenen, kunnen met de staatssteunregels te maken krijgen indien de steunverlening voldoet aan alle voorwaarden uit het staatssteunverbod van artikel 107, lid 1, VWEU.
Steun voor cultuur of de instandhouding van cultureel erfgoed levert in sommige gevallen geen staatssteun op, omdat de steun geen ongunstige beïnvloeding van het interstatelijk handelsverkeer met zich meebrengt. Dit is het geval als de gesteunde activiteiten slechts een puur lokaal karakter hebben. Factoren waar in dat kader rekening mee moet worden gehouden zijn o.a. de hoogte van de steun, de geografische locatie van de activiteiten, de taal waarin de activiteiten worden verricht en de grootte van de markt voor dit soort activiteiten.
Indien een steunmaatregel wel aan alle voorwaarden uit het Europees staatssteunverbod voldoet, is in artikel 107, lid 3, sub (d) VWEU een uitzondering op dit verbod opgenomen voor maatregelen met een culturele doelstelling. Dit artikel bepaalt het volgende:
‘Als verenigbaar met de interne markt kunnen worden beschouwd steunmaatregelen om de cultuur en de instandhouding van het culturele erfgoed te bevorderen, wanneer door deze maatregelen de voorwaarden inzake het handelsverkeer en de mededingingsvoorwaarden in de Unie niet zodanig worden veranderd dat het gemeenschappelijk belang wordt geschaad.’
Uit artikel 107, lid 3, sub (d) VWEU volgt dat maatregelen die (1) een daadwerkelijke culturele doelstelling hebben, (2) noodzakelijk en (3) proportioneel zijn om dit doel te bereiken na aanmelding door de Europese Commissie als verenigbaar met de interne markt kunnen worden verklaard.
Met ingang van 1 juli 2014 is het voor decentrale overheden mogelijk geworden om steun voor cultuur en de instandhouding van cultureel erfgoed te verlenen zonder dat deze eerst bij de Europese Commissie moet worden aangemeld (artikel 53 AGVV). Indien van de AGVV gebruik wordt gemaakt, kan met een kennisgeving worden volstaan.
De AGVV is van toepassing op steun voor een breed scala aan culturele doelstellingen en activiteiten (artikel 53, lid 2, AGVV). Ook is de AGVV zowel op investerings- als op exploitatiesteun voor cultuur en de instandhouding van het erfgoed van toepassing.
Daarnaast maakt de AGVV het voor decentrale overheden mogelijk om voor een groot aantal kostenposten steun te verlenen (artikel 53, lid 4 en 5).
In het geval van investeringssteun mag het steunbedrag niet hoger zijn dan het verschil tussen de in aanmerking komende kosten en de exploitatiewinst van de investering. Voor exploitatiesteun geldt dat het steunbedrag niet hoger mag zijn dan wat nodig is om de exploitatietekorten plus een redelijke winst over de betrokken periode te dekken.
Bij het berekenen van de hoogte van het steunbedrag en de exploitatiewinst, moet in principe de netto-inkomsten die de cultuurinstelling op projectniveau genereert als uitgangspunt worden genomen, niet de inkomsten van het hele museum (zie praktijkvraag). De AGVV staat in artikel 4 lid 1 onder (z) namelijk investeringssteun toe voor cultuur op projectniveau. De overheid moet wel kunnen aantonen het gaat om een apart te onderscheiden project van de cultuurinstelling. Als een cultuurinstelling deel uitmaakt van een overkoepelend project, moeten wel alle inkomsten mee worden genomen, ook die van het museum zelf.
Bij het berekenen van de netto-inkomsten dient de afschrijvingsperiode in acht worden genomen (niet de looptijd van de subsidie).
Als het steunbedrag niet hoger ligt dan € 2 miljoen, mag het maximale steunbedrag worden vastgesteld op 80% van de in aanmerking komende kosten.
Werkt u voor een decentrale overheid of het Rijk en hebt u een vraag over dit onderwerp? Neem dan contact op met de helpdesk van Europa decentraal:
Europese Commissie tegen Nederland, 28 november 2007. Besluit N 337/2007. In deze beschikking bevestigd de Commissie dat de betrokken maatregel geen staatssteun is volgens art. 87 lid 1 EG.
Europese Commissie tegen Nederland, 21 oktober 2008. Besluit C4/2008 (ex N 97/2007, ex CP 91/2007). Deze beschikking is interessant voor decentrale overheden die investeren in accommodaties voor culturele, sport- en recreatie-evenementen.De Europese Commissie keurde op 21 oktober 2008 een investering van € 42 miljoen van Rotterdam goed. De investering ging naar de renovatie en uitbreiding van het Sportpaleis, een onderdeel van Ahoy’. Onderzoek heeft uitgewezen dat de investering geen onrechtmatig voordeel toekent aan de exploitant van het complex of aan een andere onderneming. De overeenkomsten met Rotterdam zijn namelijk tegen marktvoorwaarden (MEIP) gesloten. Deze maatregel houdt geen staatssteun in.
Europese Commissie tegen Spanje, 4 april 2011. Besluit SA.32119 (2011/N). Spanje melde culturele activiteiten in de theater- en circussector direct aan op de cultuuruitzondering van het VWEU. Het National Institute of Music and Performing Arts (INAEM) stelde een subsidieregeling in voor artiesten in deze sector.
Europese Commissie tegen Oostenrijk, 10 oktober 2007. Besluit NN50/2007. Deze regeling voorziet in overheidsgaranties die federale musea in staat stellen om tentoonstellingen te organiseren die ook door andere internationale, voor toeristen aantrekkelijke musea interessant kunnen zijn.
Europese Commissie tegen Spanje, 4 april 2011. Besluiten 32144 (N/2001) en SA.32585 (2011/N). In deze zaken over een steunregeling ten behoeve van theater, dans, muziek en audiovisuele activiteiten in Baskenland, stelt de Europese Commissie dat de genoemde activiteiten uitgeoefend kunnen worden door ondernemingen.
Donderdag 18 mei 2016 heeft de Europese Commissie de definitieve versie van de mededeling staatssteun (in het Engels de ‘Notion of State aid’) aangenomen. Deze mededeling is nu tevens in Nederlands en in alle overige Europese talen gepubliceerd.
Lees het volledige bericht
Voor decentrale overheden is het mogelijk steun aan een museum met een lokaal karakter te verlenen, zonder dat dit (verboden) staatssteun oplevert. Dit volgt uit een recente uitspraak van de Europese Commissie waarin zij oordeelt dat steun aan de bouw van een archeologisch museum op het Griekse eiland Kreta geen staatssteun behelst. De Commissie kwam tot deze conclusie omdat de steun geen ongunstige invloed heeft op het interstatelijke handelsverkeer. Dit is één van de vereisten om een maatregel als staatssteun te kunnen kwalificeren.
Lees het volledige bericht
De Europese Commissie heeft onlangs een nieuwe mededeling gepresenteerd voor steun aan films en audiovisuele werken. Hierdoor krijgen decentrale overheden meer ruimte om steun te verlenen aan producenten van films en andere audiovisuele werken. Naast steun voor producenten, zijn ook de mogelijkheden voor het steunen van scenarioschrijvers, filmfestivals, distributeurs en bioscopen vergroot.
Lees het volledige bericht
Zoals aangekondigd in de vorige Europese Ster, behandelt Europa decentraal in 10 stappen de belangrijkste voorstellen voor herziening van de staatssteunregels. Deze week starten we met de Algemene Groepsvrijstellingsverordening (AGVV) en steun voor cultuur en de instandhouding van cultureel erfgoed. Belangrijkste verandering is dat decentrale overheden dergelijke steun per 1 juli 2014 waarschijnlijk niet meer ter beoordeling bij de Commissie hoeven aan te melden: een kennisgeving is voldoende.
De Europese Commissie wil het aantal steuncategorieën waarvoor decentrale overheden alleen een kennisgeving hoeven te doen, uitbreiden. De Commissie startte daarom op 24 juli een nieuwe consultatieronde over de herziening van de Algemene Groepsvrijstellingverordening (AGVV). Dit in het kader van de modernisering van staatssteunregels.
Lees het volledige bericht
Informatiewijzer Staatssteun, Europa decentraal en ministerie van BZK
‘Pluk de vruchten van de interne markt’, Europa decentraal en Universiteit Utrecht, december 2011
‘1001 vragen over staatssteun’, Europa decentraal, 2008
Art. 107 lid 3d VWEU zondert cultuursteun uit van het staatssteunverbod. Steun om de cultuur en de instandhouding van het culturele erfgoed te bevorderen is verenigbaar met de interne markt.
Uit de beschikkingspraktijk van de Europese Commissie kunnen de volgende voorwaarden voor cultuursteun worden afgeleid:
– Voldoet de culturele instelling aan de definitie van onderneming en internationaal publiek, dan moet de staatssteun mogelijk worden gemeld. Heeft de instelling alleen lokaal bereik, dan is dat niet het geval;
– De Commissie past de cultuuruitzondering strikt toe. Een decentrale overheid moet daarom een goede onderbouwing van het cultureel belang van de steunmaatregel geven;
– Kruissubsidiëring met puur commerciële activiteiten moet voorkomen worden. Dat kan door een gescheiden boekhouding. Dit aspect wordt steeds relevanter. Culturele instellingen ontplooien steeds vaker commerciële (neven)activiteiten.
In de beschikking over steun aan het luchtvaartmuseum Aviodrome komen deze voorwaarden duidelijk naar voren (zie jurisprudentie).
Het voornemen om staatssteun aan cultuur te verlenen, moet vooraf gemeld worden bij de Commissie.
De meldingsplicht is niet op alle culturele subsidies van toepassing. Cultuursubsidies zijn vaak bedoeld voor culturele instellingen die puur lokaal actief zijn of niet worden beschouwd als onderneming naar Europees recht. De subsidie voldoet in die gevallen niet aan alle criteria van het staatssteunverbod en kan worden verleend. Zie voor meer informatie over steun voor puur lokale activiteiten de pagina Grensoverschrijdend effect.
