Voor een gebiedsontwikkelingsproject willen wij een inschatting maken van het aantal (sociale) woningen dat nodig is in onze gemeente. Daarvoor is het onder andere van belang om te weten wat de instroom van asielzoekers de komende jaren zal zijn. Klopt het dat de EU afspraken heeft gemaakt over de herplaatsing van asielzoekers vanuit Italië en Griekenland? Is bekend hoeveel asielzoekers er daardoor dit jaar naar Nederland en dus uiteindelijk naar verschillende gemeenten komen?
Antwoord in het kort
Ja, de EU besloot medio 2015 tot herplaatsing van 160.000 asielzoekers vanuit Italië en Griekenland naar elders binnen Europa. In september 2016 is een wijziging van het besluit uit 2015 goedgekeurd. Het aantal asielzoekers dat door andere lidstaten is opgenomen, blijft namelijk ver achter bij het oorspronkelijke doel.
Nederland heeft tot juli 2017 2056 mensen opgenomen, van de in totaal bijna zesduizend asielzoekers die ons land volgens de Europese afspraken via herplaatsing op zou moeten nemen. De Nederlandse Huisvestingswet regelt de uiteindelijke verdeling van alle te plaatsen asielzoekers in Nederland over de verschillende gemeenten. Het exacte aantal asielzoekers dat in een bepaalde gemeente komt wonen, hangt af van het totaal aantal inwoners van de gemeente.
Europees asielbeleid
De meeste vluchtelingen komen aan in Italië en Griekenland. Deze landen kampen met overbelasting, doordat immigranten niet zomaar mogen en kunnen doorreizen naar andere lidstaten. Een aantal lidstaten heeft namelijk toch (tijdelijk) controles aan de grenzen met onder andere Italië en Griekenland ingevoerd, ondanks het Schengen-akkoord, dat het vrije verkeer van personen binnen de EU regelt. Verder moet een vluchteling op basis van de Dublinverordening, die de opvang van immigranten in de Europese Unie regelt, de asielprocedure afwachten in de eerste lidstaat waar hij of zij aankwam. Als een immigrant doorreist en vervolgens in het tweede land van aankomst asiel aanvraagt, moet dat land de immigrant terugsturen naar het eerste land van aankomst.
Wat is het herplaatsingsbeleid?
Naar aanleiding van de verhoogde aankomst van migranten, met name in de zomer van 2015, besloot de EU dat 160.000 asielzoekers dienen te worden herplaatst vanuit Italië en Griekenland naar andere Europese lidstaten. Hiermee wil de EU zorgen voor een betere verdeling van asielzoekers binnen de EU en lidstaten, die veel asielzoekers opnemen, ontlasten. Vluchtelingen kunnen zo beter worden opgevangen. Uiterlijk in september 2017 dienen alle 160.000 asielzoekers te zijn (over)geplaatst.
Hoge kans op asiel
Alleen asielzoekers die een hoge kans hebben op het verkrijgen van een asielstatus, komen in aanmerking voor herplaatsing. Voor een groot deel zijn dit asielzoekers uit Syrië of Eritrea. Hiermee wordt ook voorkomen dat asielzoekers waarvan een asielverzoek waarschijnlijk wordt afgewezen, onnodig lang binnen de EU verblijven. De aanvraag voor het verkrijgen van een asielstatus wordt namelijk pas behandeld in de ontvangende lidstaat. Hierdoor hoeven Italië en Griekenland zelf minder aanvragen af te handelen.
In september 2016 werd een wijziging van het eerdere besluit tot herplaatsing goedgekeurd. Hierin werd bepaald dat lidstaten voor 54.000 van de 160.000 plaatsen, ook eventueel de in Turkije verblijvende Syrische vluchtelingen kunnen plaatsen.
Huidige stand van zaken
Tot juli 2017 zijn van de 160.000 slechts 23.162 asielzoekers overgeplaatst naar andere lidstaten. De Commissie heeft recentelijk in haar voortgangsverslag benadrukt dat, hoewel herplaatsing is toegenomen, de gestelde doelstellingen niet lijken te worden gehaald. Bovendien zijn er enkele lidstaten die vooralsnog helemaal geen herplaatste asielzoekers hebben opgenomen. De Commissie overweegt om tegen de betreffende lidstaten inbreukprocedures te starten bij het Hof van Justitie van de EU, mocht er geen verandering plaatsvinden.
Nederland
In 2015 had Nederland al toegezegd bijna 9000 mensen op te nemen via herplaatsing. Door de afname van het aantal vluchtelingen en de verdeelsleutel, die op Europees niveau is afgesproken, is dit aantal vervolgens naar beneden bijgesteld. Voor Nederland geldt nu dat tot september 2017 er maximaal 3.800 asielzoekers vanuit Griekenland dienen te zijn (over)geplaatst en 2.150 vanuit Italië (in totaal dus 5950). Tot op heden heeft Nederland 2056 mensen opgenomen.
Rechtszaken
De actiegroep ‘We gaan ze halen’ spande in maart 2017 een kort geding tegen de Staat Nederland aan. Dit om ervoor te zorgen dat Nederland meer asielzoekers zou gaan opnemen. De rechter gaf de actiegroep toen geen gelijk, waarna de groep in hoger beroep ging. Echter, Nederland kan volgens het gerechtshof in Den Haag ook niet gedwongen worden om meer asielzoekers uit Italië en Griekenland op te nemen.
Het gerechtshof stelt dat de afspraken uit 2015 geen absolute getallen zijn. De lidstaten hanteren een verdeelsleutel voor de herplaatsing van geselecteerde asielzoekers. Omdat er uiteindelijk minder vluchtelingen zijn geselecteerd, kan Nederland niet worden gedwongen om de oorspronkelijk in 2015 afgesproken 8712 mensen op te nemen. Het hof neemt ook in ogenschouw dat de Commissie in rapporten Nederland niet bekritiseert voor wat betreft het nakomen van afspraken. Polen, Hongarije en Tsjechië hebben wel kritiek gekregen. Deze lidstaten hebben (bijna) helemaal geen herplaatste asielzoekers opgenomen.
Rol gemeenten bij opvang en huisvesting
Wanneer asielzoekers worden herplaatst naar Nederland, kunnen zij hier een asielaanvraag doen. Zij hebben tijdens de behandeling van de aanvraag, en wanneer zij wachten op huisvesting, recht op opvang. Gemeenten dienen, indien de (asiel)aanvraag is toegewezen en de asielzoekers een verblijfstatus hebben verkregen, te zorgen voor passende huisvesting voor de statushouders.
Wanneer de asielaanvraag wordt afgewezen, ontvangen asielzoekers een terugkeerbesluit. In de meeste gevallen zullen zij moeten terugkeren naar het land van herkomst. Zij kunnen nog wel in beroep tegen deze afwijzing. Hierop is de Europese Terugkeerrichtlijn van toepassing. Deze richtlijn is geïmplementeerd in de Vreemdelingenwet. Hoeveel asielzoekers met een verblijfsvergunning concreet in een Nederlandse gemeente komen wonen, hangt af van het totaal aantal inwoners van een gemeente. Dit regelt de Huisvestingswet. De exacte aantallen per gemeente maakt de Rijksoverheid elke zes maanden bekend.
Rol gemeenten bij integratie
Ook zijn gemeenten actief betrokken bij integratie van vluchtelingen in de samenleving. Zij kunnen hierbij bijvoorbeeld voor financiële ondersteuning voor integratieprojecten ook beroep doen op het Asiel-, Migratie- en Integratiefonds (AMIF), opgezet voor de periode 2014-2020. Dit fonds draagt volgens de Commissie bij aan een verbetering van de integratie van migranten in de lidstaten. Ook voor projecten die tot doel hebben de terugkeer van vreemdelingen zonder een verblijfsvergunning te bevorderen, kan een beroep worden gedaan op het AMIF.
Door:
Lisanne Vis-Boer, Europa decentraal
Meer informatie:
Asiel, Europa decentraal
Integratie en Inburgering, Europa decentraal
Herplaatsing en hervestiging, Factsheet Europese Commissie
Uitspraak Gerechtshof Den Haag, 20 juni 2017, zaaknummer 200.213.670/01
Verdeling asielzoekers over gemeenten, Rijksoverheid
Meer weten over dit onderwerp?
Werkt u voor een decentrale overheid of het Rijk en hebt u een vraag over dit onderwerp? Neem dan contact op met de helpdesk van Europa decentraal: