Onze gemeente wil de opwek van hernieuwbare energie en andere (lokale) duurzaamheidsinitiatieven stimuleren. Hoe kan de gemeente dergelijke lokale initiatieven ruimte geven in overeenstemming met het Europese recht?
Antwoord in het kort
Voor overheidsorganisaties zijn er verscheidene mogelijkheden om hernieuwbare energie- en (lokale) duurzaamheidsinitiatieven te stimuleren met behulp van Europese wet- en regelgeving. Zo kunnen ze duurzaamheidsoverwegingen meenemen in aanbestedingsprocedures. Daarbij moeten overheidsorganisaties rekening houden met het vrije verkeer binnen de EU en maatregelen die dit belemmeren, vermijden. Lokale preferentie kan leiden tot beperking van het vrije verkeer. Daarnaast kan het staatssteunrecht relevant zijn, bijvoorbeeld door met behulp van de Algemene Groepsvrijstellingsverordening (AGVV) strategisch te investeren in hernieuwbare energie of in het bevorderen van de energie-efficiëntie van gebouwen.
De Europese hernieuwbare energie-doelstelling
De lidstaten van de Europese Unie staan voor de opgave dat in 2030 minimaal 32% van de energieconsumptie uit hernieuwbare energie moet zijn opgewekt. Dit is een onderdeel van het Clean Energy Package en de Richtlijn Hernieuwbare Energie (Richtlijn 2018/2001). In het kader van de Europese Green Deal stelde de Europese Commissie in het ‘fit for 55’- pakket voor dat de Richtlijn Hernieuwbare Energie nogmaals herzien moet worden om de nieuwe doelstellingen voor CO2 reductie in 2030 te halen (van 40% CO2 reductie naar 55%). In dit voorstel is de doelstelling voor het aandeel van hernieuwbare energie verhoogd naar 40%.
Aandeel hernieuwbare energie Nederland
Volgens Eurostat was het aandeel hernieuwbare energie in Nederland in 2019 8,7%, terwijl het aandeel in de Europese Unie gemiddeld 19,7% bedraagt. Nederland zit daarmee samen met Luxemburg en Malta het verst af van de hernieuwbare energie-doelstellingen.
Conclusie: het aandeel hernieuwbare energie in Nederland moet verder omhoog om te voldoen aan de Unienormen. Decentrale overheden die hernieuwbare energie-initiatieven stimuleren, kunnen daarmee bijdragen aan het behalen van deze Europese hernieuwbare energiedoelstelling. Ze kunnen dit bereiken door duurzaam aan te besteden en strategisch te investeren in duurzame energie. Het is daarbij van belang rekening te houden met de Europese staatsteunregels.
Hoe kunnen decentrale overheden bijdragen?
Duurzaamheidscriteria bij aanbestedingen
Binnen de Europese aanbestedingsrichtlijnen 2014/23 tot en met 25, zoals geïmplementeerd in de Aanbestedingswet 2012, bestaan verscheidene mogelijkheden om duurzaamheid te laten meewegen in aanbestedingsprocedures. Zo kan een aanbestedende dienst duurzaamheidseisen voor het op te leveren eindproduct of dienst in de aanbesteding opnemen. Dit betekent bijvoorbeeld dat de aanbestedende dienst kan eisen dat in te kopen energie enkel wordt opgewekt uit duurzame bronnen. Bij de selectiefase kunnen bijvoorbeeld bedrijven worden uitgesloten die de milieuwetgeving hebben overtreden (door uitsluitingscriteria op te nemen). Het is ook mogelijk van inschrijvers te eisen dat ze beschikken over bepaalde technische capaciteiten beschikken op het gebied van hernieuwbare energie (geschiktheidseisen). In de gunningsfase kunnen ook duurzaamheidscriteria worden opgenomen die met een bepaalde waarde meetellen in de beoordeling. Criteria en eisen mogen niet in strijd zijn met de verdragsbeginselen. Ze moeten transparant, proportioneel en non-discriminatoir zijn.
In de gunningsfase kunnen ook duurzaamheidscriteria worden opgenomen die met een bepaalde waarde meetellen in de beoordeling.
Een vrij nieuw concept bij aanbestedingen op het gebied van hernieuwbare energie is CO2-schaduwbeprijzing. De waarde van CO2-emissies komt dan bovenop de prijs van een inschrijver. Inschrijvers met een lage uitstoot van CO2 in hun aanbod voor energieproducten of diensten hebben dan een voordeel ten opzichte van meer klimaatbelastende inschrijvingen.
Wanneer een aanbestedende dienst ervoor kiest om uit duurzaamheidsoverwegingen een lokaal initiatief op het gebied van hernieuwbare energie voorkeur te verlenen bij de aanbesteding, dan moet dit verenigbaar moet zijn met de Europese vrij-verkeersregels. Door bepaalde partijen te bevoordelen, kan het non-discriminatiebeginsel overtreden worden. De te gebruiken selectie- en gunningscriteria bij aanbestedingen moeten sowieso in overeenstemming zijn met de verdragsbeginselen.
Meer achtergrondinformatie over de mogelijkheden om lokale preferentie uit te oefenen in overeenstemming met de vrij verkeersregelgeving leest u ook in de praktijkvragen over dit onderwerp. Deze zijn hier te vinden.
Duurzaamheidsinitiatieven financieren in lijn met de staatssteunregels
Naast de aanbestedingsregels bieden ook de staatssteunregels mogelijkheden voor het stimuleren van (lokale) duurzaamheidsdoelstellingen. Er zijn er tal van mogelijkheden om financiële steun voor dergelijke projecten rechtmatig te verlenen. Zo kunnen decentrale overheden gebruik maken van de Algemene Groepsvrijstellingsverordening (AGVV) (Verordening (EU) Nr. 651/2014). In deel 7 hiervan (artikel 36 tot en met 49) zijn verscheidene steuncategorieën opgenomen over milieubescherming. Op basis van de AGVV kunnen decentrale overheden steun verlenen aan bepaalde beleidsdoelen zonder formele aanmeldingsprocedure voor staatssteun. Een kennisgeving volstaat veelal in dergelijke gevallen. Zie voor meer informatie de pagina over dit onderwerp op onze website.
Daarnaast kan ook gebruik gemaakt worden van de de-minimisverordening (Verordening 1407/2013) door maximaal € 200.000,- aan steun te verlenen aan een onderneming over een periode van drie belastingjaren. Deze steun wordt op basis van de de-minimisverordening geacht een beperkt effect te hebben op het interstatelijke handelsverkeer, waardoor er niet wordt voldaan aan alle criteria van het staatssteunverbod en er derhalve geen sprake is van staatssteun in de zin van artikel 107 VWEU. Lees hierover ook meer in de notitie “Puur lokaal, wat mag er allemaal.”
Meer informatie en praktische informatie over staatssteun specifiek voor duurzaamheidsdoeleinden (aardgasvrije wijken) is overigens tevens te vinden in deze notitie.
Door
Jos Pees, Kenniscentrum Europa decentraal
Meer lezen
Milieusteun, Europa decentraal
Hernieuwbare energie, Europa decentraal