Onze gemeente wil graag inwoners ondersteuning bieden vanwege de stijgende energieprijzen en het verduurzamen van hun woningen. Hiervoor kunnen wij zelf regelingen opzetten, maar zijn er ook fondsen vanuit de Europese Unie die een bijdrage kunnen leveren aan het bestrijden van energiearmoede?
Antwoord in het kort
Er zijn mogelijkheden vanuit de Europese Unie die een bijdrage kunnen leveren aan het bestrijden van energiearmoede. Deze maatregelen zijn echter vooral indirect van aard. Dit wil zeggen dat er geen Europese subsidies beschikbaar zijn voor het direct verlichten van lasten bij burgers en/of bedrijven.
Wel zijn er mogelijkheden binnen de Europese fondsen en programma’s die voorzien in acties gericht op energie-efficiëntie en hernieuwbare energie waardoor energiearmoede zoveel mogelijk voorkomen moet worden. Directe maatregelen gericht op de bestrijding van energiearmoede dienen vooral op nationaal niveau geregeld te worden. Zie hiervoor de praktijkvraag over verduurzaming van woningen.
Energiearmoede
Energiearmoede is een situatie waarin huishoudens geen of een verminderde toegang hebben tot essentiële energiediensten en -producten. Dit geldt zowel in het geval de energierekening relatief een zo groot deel van het inkomen van de consument uitmaakt dat de gezondheid en het welzijn van de consument eronder lijden, als in een situatie waarin het energieverbruik zodanig verminderd moet worden dat die gevolgen zich voordoen.
Omdat er op Europees niveau nog geen officiële definitie bestaat van energiearmoede, is de exacte omvang van dit probleem tot op heden lastig te duiden. In 2022 had bijna 10% van de bevolking in de Europese Unie te kampen met energiearmoede. In Nederland betrof het aantal huishoudens met problemen met de energierekening in 2022 ruim zes honderd duizend.
Veilige, duurzame en betaalbare energie
De EU wil energiearmoede aanpakken en kwetsbare consumenten beschermen. Om dit te bewerkstellingen is het begrip energiearmoede dan ook verworden tot een prioriteit binnen de verschillende pakketten aan maatregelen om alle Europeanen te voorzien van veilige, duurzame en betaalbare energie. Het in 2019 gepresenteerde pakket ‟schone energie voor alle Europeanen” stelde onder andere verschillende richtlijnen en verordeningen op het gebied van energievoorziening voor. Te denken valt aan de richtlijnen voor energieprestaties van gebouwen, hernieuwbare energie en energiebesparing.
Daarnaast publiceerde de Commissie in 2020 een aanbeveling aan de lidstaten om energiearmoede gerichter aan te pakken. Hierin werd onder andere opgeroepen om het monitoren van energiearmoede te verbeteren en de beschikbare financiële middelen vanuit de EU beter te benutten.
In aanvulling op deze aanbeveling is in de zomer van 2021 het “Fit for 55“-pakket aangenomen, waaronder specifieke maatregelen voor het in kaart brengen van de belangrijkste oorzaken van energiearmoede. Dit zijn onder andere de hoge energieprijzen, een laag inkomen en slechte energie-efficiënte gebouwen en apparaten. Hierbij wordt eveneens gekeken naar structurele oplossingen voor het bestrijden van deze vorm van armoede. In het najaar van 2021 kwam de Commissie met de mededeling “Aanpak van de stijgende energieprijzen: een instrumentarium voor actie en steun“, waarin zij een reeks initiatieven op korte en middellange termijn opsomt die op nationaal niveau kunnen worden genomen om de meest kwetsbare consumenten te ondersteunen.
De Commissie heeft ook een Coördinatiegroep energiearmoede en kwetsbare consumenten opgericht. Het Besluit 2022/589 uit april 2022 dient hierbij als uitgangspunt en biedt EU-lidstaten de ruimte om beste praktijken uit te wisselen en de coördinatie van beleidsmaatregelen ter ondersteuning van kwetsbare en energiearme huishoudens te verbeteren.
Europese fondsen en programma’s
Het thema energiearmoede staat dus hoog op de agenda binnen de Europese Unie. Er is veel Europese wet- en regelgeving (in de maak) die direct dan wel indirect raken aan energiearmoede. Voor het energie-efficiënt maken van woningen of het overschakelen op alternatieve brandstoffen om de energietransitie te versnellen zijn flinke investeringen nodig. Om lidstaten hierbij te helpen stelt de EU via verschillende fondsen en programma’s middelen beschikbaar om een bijdrage te leveren aan de grote opgaven waar zij voor staan en zo energiearmoede terug te dringen. Deze fondsen en programma’s zijn echter bedoeld als indirecte steun ter bestrijding van energiearmoede en kunnen niet gebruikt worden voor een directe lastenverlichting van bijvoorbeeld de energierekening van de consument.
Hieronder wordt ingegaan op de Europese fondsen en programma’s die ingezet kunnen worden om energiearmoede helpen te voorkomen:
EFRO
Het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) is bedoeld voor het wegnemen van regionale verschillen in de Europese Unie en het verkleinen van de achterstand van minder ontwikkelde regio’s. In Nederland gebeurt dit voornamelijk door in te zetten op de bevordering van innovatie en slimme economische transformatie. De digitale en groene transitie dienen dan ook centraal te staan bij de projecten die worden ingediend. Het soort maatregelen dat in aanmerking kan komen voor financiering verschilt van het bevorderen van energie-efficiëntie en hernieuwbare energie tot het ontwikkelen van nieuwe energiesystemen en het gebruik van circulaire materialen.
Het aanvragen van middelen uit dit programma loopt in Nederland via de vier managementautoriteiten (Kansen voor West, Samenwerkingsverband Noord Nederland, EFRO Oost en Stimulus). Voor meer informatie over dit specifieke programma kunt u ook terecht bij onze EU-fondsenwijzer.
LIFE
LIFE is het Europese subsidieprogramma dat een bijdrage levert aan het milieu en energie- en klimaatbeleid. Het richt zich onder andere op de transitie naar een circulaire economie, milieubescherming en de verbetering van biodiversiteit, maar biedt eveneens mogelijkheden voor projecten op het gebied van hernieuwbare energie en energie-efficiëntie. Binnen het sub-programma Transitie naar schone energie bestaan er verschillende oproepen om projecten in te dienen gericht op capaciteitsopbouw en verspreiding van kennis, vaardigheden, innovatieve technieken, methoden en oplossingen om de energietransitie te helpen verwezenlijken.
Voor meer informatie over dit specifieke programma kunt u ook terecht bij onze EU-fondsenwijzer.
Energy Poverty Advisory Hub (EPAH)
Naast de mogelijkheden die voortvloeien uit de Europese fondsen en programma’s, kunnen decentrale overheden ook gebruik maken van de diensten van de Energy Poverty Advisory Hub (EPAH). Deze organisatie is het belangrijkste EU-initiatief om energiearmoede uit te bannen en een rechtvaardige energietransitie van Europese lokale overheden te versnellen.
De EPAH helpt decentrale overheden onder andere door het opzetten van projecten ter bestrijding van energiearmoede. Hiervoor hebben zij in 2022 en 2023 verschillende oproepen gelanceerd. Ook bieden ze online cursussen aan. Hier leest u meer over dit initiatief.
Sociaal Klimaatfonds
De overstap naar een klimaatneutraal Europa en de hiermee gepaarde gevolgen staan centraal in het beleid van de Europese Commissie. Als onderdeel van haar inspanningen om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn, is de EU van plan verdere eisen in te voeren om onder andere de emissies in de bouw- en transportsector te verminderen. Deze regels zullen burgers en bedrijven ertoe aanzetten om te investeren in alternatieve energiebronnen, betere isolatie en schoon vervoer. Om kwetsbare huishoudens en kleine bedrijven tijdens deze overgang te ondersteunen heeft de EU een Sociaal Klimaatfonds opgericht voor de periode 2026 tot 2032 (Richtlijn 2023/95 tot oprichting van een Sociaal Klimaatfonds).
Het Sociaal Klimaatfonds moet de energietransitie voor iedereen toegankelijk maken en onder andere financiering bieden voor maatregelen gericht op het verbeteren van de energie-efficiëntie van gebouwen, manieren om verwarmings- en koelingsinstallaties koolstofvrij te maken en de invoering van emissievrije mobiliteit. De begroting tot 2032 bedraagt 65 miljard euro en de financiering komt vooral uit externe bronnen, met name inkomsten uit de emissiehandel.
Meer informatie:
EU-fondsenwijzer, Kenniscentrum Europa Decentraal
