Ons waterschap is voornemens om een korting op de afvalstoffenheffing verlenen aan bedrijven die hun afvalwater door ons laten zuiveren. Het zuiveren van afvalwater door waterschappen is naar onze mening een wettelijke taak. Daarom betalen particuliere gebruikers ook een afvalstoffenheffing voor afvalwaterzuivering. In hoeverre zijn de staatssteunregels van toepassing op een dergelijke kortingsregeling?
Antwoord in het kort
Ja, de staatssteunregels kunnen hierbij een rol spelen. Op basis van de Waterwet mogen waterschappen kortingen verstrekken aan ondernemingen die zonder korting zelf het afvalwater zouden (laten) zuiveren uit financiële overwegingen. Deze zogenoemde ‘anti-afhaakregelingen’ zijn tevens bij de Europese Commissie aangemeld en goedgekeurd als staatssteun die verenigbaar is met de interne markt. Maar, wanneer dergelijke steun via een kortingsregeling wordt verleend, dient het waterschap wel aan de voorwaarden uit de anti-afhaakregelingen te voldoen.
Anti-afhaak regelingen
Waterschappen en gemeenten dragen middels de Waterwet (art. 3.8) zorg voor zuivering van afvalwater. Om de kosten hiervan te dekken, moeten gebruikers die van deze dienstverlening gebruik maken, een afvalstoffenheffing betalen. Het is voor bedrijven echter geen verplichting om hun afvalwater door een waterschap te laten zuiveren. Wanneer bedrijven hiervoor kiezen, lopen de waterschappen mogelijk inkomsten mis. Dit kan mogelijk resulteren in een hogere heffing voor particulieren.
Economische activiteit
Wanneer waterschappen afvalwater van ondernemingen zuiveren, wordt er een dienst op de markt aangeboden en verrichten waterschappen een economische activiteit. Om te voorkomen dat ondernemingen zelf hun afvalwater gaan zuiveren, bieden waterschappen een korting op de afvalstoffenheffing aan. Dit om ondernemingen te stimuleren om ‘af te haken’ van hun eventuele eigen zuiveringsactiviteiten.
Afhaken
Van ‘afhaken’ is sprake als grote lozers hun afvalwater niet langer laten zuiveren via de rioolwaterzuiveringsinstallatie van een waterschap. Dergelijke bedrijven zuiveren dan bijvoorbeeld hun afvalwater zelf, of laten het zuiveren door derden, om zo kosten te reduceren. Het kan voor bedrijven namelijk goedkoper zijn om afvalwater zelf (voor) te zuiveren dan om een afvalstoffenheffing aan het waterschap te betalen. Het gevolg is dat de afvalwaterzuiveringsactiviteiten door het waterschap deels onbenut blijven, er minder afvalstoffenheffing binnenkomt en de tarieven voor de overige lozers hoger worden.
Instrument van Anti-afhaaksubsidies
Waterschappen hebben een wettelijk instrument gekregen om de afhaakproblematiek te bestrijden. Dit instrument is vastgelegd in de Waterwet 2009. Een waterschap mag kortingen (op de afvalstofheffing) verstrekken aan bedrijven die zonder die korting uit financiële overwegingen zouden zuiveren in eigen beheer om afhaken te voorkomen of om aanhaken te stimuleren. Deze kortingsregeling is vormgegeven via een anti-afhaaksubsidieregeling. Per saldo betalen dergelijke bedrijven minder afvalstoffenheffing als beloning voor het (blijven) afvoeren van het afvalwater naar het waterschap.
Staatssteun
Het staatssteunverbod is neergelegd in artikel 107 lid 1 VWEU. Een maatregel is staatssteun in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU als aan vier voorwaarden is voldaan. Ten eerste moet de steun door de Staat zijn verleend of met staatsmiddelen zijn bekostigd. Ten tweede moet de maatregel een selectief voordeel aan bepaalde ondernemingen of bepaalde producties verlenen. Ten derde moet de maatregel het handelsverkeer tussen lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden. Ten vierde moet de maatregel de mededinging op de interne markt vervalsen of dreigen te vervalsen. Kan de anti-afhaak-subsidieregeling worden gezien als een maatregel die staatssteun oplevert?
Toetsing anti-afhaak aan staatssteunverbod
De toetsing aan artikel 107 lid 1 VWEU is door de Commissie uitgevoerd voor wat betreft de anti-afhaaksubsidies. De Commissie oordeelde in haar beschikking dat er sprake is van steun dat met staatsmiddelen is bekostigd. De maatregel wordt gefinancierd door waterschappen en dit zijn Nederlandse overheidsinstanties. De regeling is volgens de Commissie selectief, omdat zij enkel van toepassing is op bepaalde ondernemingen die afvalwater produceren. Daarnaast kan de regeling de concurrentie vervalsen en het handelsverkeer tussen lidstaten ongunstig beïnvloeden. De betrokken ondernemingen zijn namelijk actief in economische sectoren die voor mededinging openstaan en tot handelsverkeer tussen lidstaten aanleiding geven. Derhalve meent de Commissie dat er sprake is van staatssteun.
Verenigbare staatsteun
De Europese Commissie heeft zich over bovenstaande beschikking met betrekking tot anti-afhaaksubsidies uitgesproken in 2002. De regeling is echter door de Commissie wel verenigbaar geacht met de gemeenschappelijke markt. Aan de voorwaarden die zijn gesteld in de Communautaire kaderregeling inzake staatssteun ten behoeve van het milieu wordt voldaan. De Commissie achtte de steun noodzakelijk en conform de milieudoelstellingen die verankerd zijn in de bovengenoemde kaderregeling. De steunmaatregel is destijds voor tien jaar goedgekeurd en vastgesteld. In 2013 is de steunmaatregel daarom opnieuw aangemeld bij de Europese Commissie en wederom goedgekeurd op basis van de nieuwe richtsnoeren voor milieubescherming en energie. Dit houdt in dat waterschappen nog steeds staatssteunproof dergelijke kortingen kunnen blijven afspreken met lozers.
Voorwaarden verlenen anti-afhaaksubsidie
Toepassing van de regeling is alleen toegestaan als ondernemingen kunnen aantonen dat zij technisch en financieel in staat zijn hun afvalwater zelf te zuiveren tegen een prijs die lager is dan de heffing. In dat geval kunnen zij een korting krijgen. Daarnaast moet de heffing altijd hoger blijven dan wat een onderneming zou betalen om haar afvalwater zelf te zuiveren. Tot slot moet de onderneming ten minste 50 % van de oorspronkelijke heffing zelf afdragen. Zodoende wordt er voorkomen dat de onderneming helemaal geen heffing meer betaald.
Door:
Paul Zondag en Zana Sami, Europa decentraal
Meer informatie:
Dossier staatssteun, Europa decentraal
Vormen staatssteun, Europa decentraal
Steunmaatregel SA. 36556 (N/2013), Europese Commissie
Waterwet, Overheid.nl
Lijst met economische activiteiten, Autoriteit Consument&Markt
Meer weten over dit onderwerp?
Werkt u voor een decentrale overheid of het Rijk en hebt u een vraag over dit onderwerp? Neem dan contact op met de helpdesk van Europa decentraal: