Voor een gebiedsontwikkelingsproject willen wij een inschatting maken van het aantal (sociale) woningen dat nodig is in onze gemeente. Daarvoor is het onder andere van belang om te weten wat de instroom van asielzoekers de komende jaren zal zijn en aan welke eisen wij als gemeente moeten voldoen. Wat zijn de gevolgen van het Migratie- en asielpact voor onze gemeente?
Antwoord in het kort
Het nieuwe migratie- en asielpact bestaat uit 10 wetgevingsbesluiten die samen voor een gehele hervorming van het migratie- asielmanagement in de EU moeten zorgen. Het doel van dit pact is de werklast en bekostiging van asiel- en migratiebeheer te verminderen. De nieuwe wetgeving kan effect hebben op het aantal asielzoekers dat in Nederland opgenomen moeten worden en op de eisen aan opvang waaraan gemeenten moeten voldoen.
Het migratie- en asielpact
Op 14 mei 2024 heeft de Raad het migratie- en asielpact officieel aangenomen, wat betekent dat de lidstaten twee jaar hebben om de tien nieuwe wetgevingsbesluiten te implementeren. Het pact is verdeelt in drie takken: het goed beheer van aankomsten, het vormen van efficiënte en uniforme asielprocedures en de eerlijke lastenverdeling tussen de lidstaten. Voor Nederlandse gemeenten zijn voornamelijk de volgende wetgevingsbesluiten van belang:
- Verordening asielprocedures: Deze verordening stelt een verplichte grensprocedure in en stroomlijnt de Europese asielprocedure.
- Verordening terugkeergrensprocedure: Deze verordening betreft de terugkeer van personen van wie de asielaanvraag is afgewezen.
- Verordening asiel- en migratiebeheer: Via deze regelgeving wordt bepaald welke lidstaat verantwoordelijk is voor de behandeling van het verzoek om asiel.
- Crisisverordening: Deze verordening zorgt ervoor dat in crisis situaties asielaanvragen versneld in behandeling genomen kunnen worden.
- Richtlijn opvangvoorzieningen: Deze wetgeving bevat uniforme regels en normen voor de opvang van asielzoekers.
Het migratie- en asielpact richt zich voornamelijk op strengere grenscontrole aan de buitengrenzen van de EU, snellere asielprocedures, striktere regels voor terugkeer, en het beperken van asielzoekers die binnen de EU doorreizen, behalve bij georganiseerde herplaatsing.
Rol gemeenten bij opvang en huisvesting
Wanneer asielzoekers naar Nederland komen, kunnen zij hier een asielaanvraag doen. Zij hebben tijdens de behandeling van de aanvraag, en wanneer zij wachten op huisvesting, recht op opvang. Gemeenten dienen, indien de (asiel)aanvraag is toegewezen en de asielzoekers een verblijfstatus hebben verkregen, te zorgen voor passende huisvesting voor de statushouders.
Wanneer de asielaanvraag wordt afgewezen, ontvangen asielzoekers een terugkeerbesluit. In de meeste gevallen zullen zij moeten terugkeren naar het land van herkomst. Zij kunnen nog wel in beroep tegen deze afwijzing. Hierop is de Europese Terugkeerrichtlijn van toepassing. Deze richtlijn is geïmplementeerd in de Vreemdelingenwet. Hoeveel asielzoekers met een verblijfsvergunning concreet in een Nederlandse gemeente komen wonen, hangt af van het totaal aantal inwoners van een gemeente. Dit regelt de Huisvestingswet. De exacte aantallen per gemeente maakt de Rijksoverheid elke zes maanden bekend.
Effecten van het migratie- en asielpact
De wetgevingsbesluiten hebben vooral een groot effect op de lidstaten en niet direct op de decentrale overheden. Echter, vanwege de rol van gemeenten in de opvang en huisvesting van asielzoekers zal het Pact indirect ook op hen effect hebben.
Ten eerste kan het Migratie en Asielpact invloed hebben op de instroom van asielzoekers in Nederland. De strengere screening aan de buitengrenzen moet er voor zorgen dat minder asielzoekers de EU binnen komen en dus dat er minder opvangplekken nodig zijn in Nederlandse gemeenten. Het vereenvoudigen van asiel- en terugkeerprocedures moet er daarnaast zorgen dat opvang van kortere duur is waardoor doorstroom mogelijk gemaakt wordt.
Het solidariteitsmechanisme
Onderdeel van de Verordening asiel- en migratiebeheer is het zogenoemde ‘solidariteitsmechanisme’. Dit houdt in dat de Commissie kan besluiten dat een lidstaat te maken heeft met een ‘asielcrisis’ vanwege een te hoge instroom aan vluchtelingen. In deze gevallen moeten de andere EU lidstaten naar rato een aantal asielzoekers opnemen of de betreffende lidstaat financieel ondersteunen bij het opvangen van de asielzoekers. Het doel van het mechanisme is een meer eerlijke spreiding van asielzoekers over de EU. De effectiviteit van het mechanisme wordt echter betwist vanwege het crisismatige karakter van het mechanisme en de mogelijkheden voor financiële steun in plaats van herplaatsing. Het aantal asielzoekers dat op basis van dit mechanisme in Nederland zal worden herplaatst zal dan ook naar alle waarschijnlijkheid erg laag blijven.
Ook de herschikking van de Richtlijn 2013/33/EU inzake opvangsnormen is van belang voor gemeenten. Hierin zijn namelijk een aantal belangrijke veranderingen opgenomen ten aanzien van de opvang van asielzoekers. Zo wordt het beperken van de bewegingsvrijheid vergemakkelijkt door de mogelijkheden tot het vaststellen van een onderduikrisicio (artikel 9) uit te breiden. Daarnaast worden de sociale zekerheidsnormen voor asielzoekers verhoogd. Zo moet toegang tot de arbeidsmarkt na maximaal zes maanden verleend worden, waar dit eerder na maximaal negen maanden was (artikel 17). Ook de eisen die gesteld worden aan de beschikbare gezondheidszorg, juridische dienstverlening en onderwijs zijn verhoogd.
Meer informatie
Asiel – Kenniscentrum Europa Decentraal
Europees immigratiebeleid – Kenniscentrum Europa Decentraal
Het Europese asielbeleid. Twee grote akkoorden om de impasse te doorbreken – Adviesraad Internationale Vraagstukken
