« Serie Oekraïne FAQs
FAQs Vluchtelingen uit Oekraïne
De meest actuele informatie over de Richtlijn Tijdelijke Bescherming Oekraïne vindt u op de website van de Immigratie- en Naturalisatiedienst.
Sinds de Russische invasie van Oekraïne in februari 2022 hebben meer dan 100.000 Oekraïense vluchtelingen zich ingeschreven in Nederland. Miljoenen Oekraïense vluchtelingen hebben een tijdelijke verblijfsvergunning in een EU-lidstaat dankzij de Richtlijn Tijdelijke Bescherming 2001/55/EG (RTB). De Raad van de Europese Unie heeft deze Richtlijn met Uitvoeringsbesluit 2024/1836 opnieuw verlengd tot 4 maart 2026.
De operationele richtsnoeren van de Europese Commissie bieden meer duidelijkheid over het eerdere Uitvoeringsbesluit 2022/382 voor de Richtlijn Tijdelijke Bescherming voor Oekraïense vluchtelingen.
Deze pagina behandelt veelgestelde vragen over de bescherming van Oekraïense vluchtelingen. Het gaat hierbij om vragen rondom de rechten die uit de RTB voortvloeien, maar ook andere praktische zaken zoals het openen van een betaalrekening.
Laatste update: december 2024
De vragen zijn onderverdeeld in drie categorieën:
- Vragen met betrekking tot Oekraïners die in Nederland verbleven vóór de Russische inval in Oekraïne;
- Vragen met betrekking tot personen die Nederland in willen reizen;
- Vragen met betrekking tot personen die vallen onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming.
1. Vragen met betrekking tot Oekraïners die in Nederland verbleven vóór de Russische inval in Oekraïne
Kunnen Oekraïners in Nederland blijven wonen met een verblijfsvergunning die zij hebben gekregen vóór de Russische inval van Oekraïne?
Iedere persoon met een geldige Nederlandse verblijfsvergunning kan rechtmatig verblijven in Nederland. De inval van Rusland in Oekraïne heeft hier geen effect op. Wanneer de verblijfsvergunning bijna verloopt, kunnen Oekraïners een verlenging aanvragen via het portaal van de IND. De IND geeft aan op haar website dat ze bij de beoordeling van de aanvraag rekening houdt met de situatie in Oekraïne en de persoonlijke situatie van de aanvrager. Bovendien geeft de IND aan dat het begrijpelijk is dat personen uit Oekraïne niet meer terug kunnen en dat zij geen gevolgen zullen ondervinden, wanneer de verlenging van de verblijfsvergunning niet mogelijk is.
Komen Oekraïners die kort vóór 24 februari 2022 in Nederland waren voor werk of vakantie in aanmerking voor tijdelijke bescherming?
Overweging 14 van het Uitvoeringsbesluit 2022/382 moedigt lidstaten aan om de tijdelijke bescherming uit te breiden tot personen die Oekraïne zijn ontvlucht vóór 24 februari 2022 of die zich net vóór die datum in het grondgebied van de EU bevonden en als gevolg van het gewapende conflict niet naar Oekraïne kunnen terugkeren. De IND vermeldt op haar website een eerdere uitreisdatum voor Oekraïners, namelijk 26 november 2021.
Personen met een Oekraïens paspoort die ten tijde van de Russische inval al in Nederland waren, komen in aanmerking voor tijdelijke bescherming onder de RTB als zij:
- Na 26 november 2021 uit Oekraïne zijn gereisd, omdat de spanningen toenamen, OF;
- Voor 27 november 2021 uit Oekraïne zijn gereisd en in langere tijd in Nederland, en niet een ander EU-land, verbleven, bijvoorbeeld op basis van een verblijfsvergunning of een lopende een asielaanvraag. Het is niet bekend hier ook werk of vakantie onder valt.
Moeten Oekraïners van wie de asielaanvraag is afgewezen terugkeren naar Oekraïne?
De Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid heeft op 28 februari 2022 een besluit- en vertrekmoratorium ingesteld voor de duur van een half jaar voor asielzoekers met een Oekraïense nationaliteit. Dit besluit gold van 30 maart 2022 tot en met 28 maart 2023 en is inmiddels niet meer van toepassing. Dankzij dit besluit kreeg de IND meer tijd om te beslissen over Oekraïense asielaanvragen en hoefden uitgeprocedeerde Oekraïense asielzoekers niet terug te keren naar Oekraïne.
Hoewel het besluit niet langer geldig is, beschouwt de Rijksoverheid Oekraïne nog steeds als onveilig land van herkomst vanwege de huidige situatie. Dit betekent dat Oekraïners, van wie de asielaanvraag is afgewezen, niet verplicht zijn om terug te keren naar Oekraïne.
2. Vragen met betrekking tot personen die Nederland in willen reizen
Welke rechten hebben Oekraïners die zijn gevlucht met betrekking tot inreizen?
Oekraïne is geen lid van de EU of het Schengengebied, maar sinds het EU-Oekraïne Associatieverdrag zijn Oekraïners niet visumplichtig als zij naar Nederland of een ander Schengenland willen reizen. Voorwaarde is wel dat zij een biometrisch paspoort hebben. Deze vrijstelling is vastgelegd in artikel 4 en bijlage II van de Verordening 2018/1806. Oekraïners hebben het recht om 90 dagen binnen een periode van 180 dagen visumvrij in Nederland te verblijven. Daarnaast komen Oekraïners op dit moment in aanmerking voor tijdelijke bescherming als ze aan de voorwaarden voldoen onder de RTB. Hierdoor hoeven zij geen asiel aan te vragen om legaal in Nederland te verblijven of om opvang te krijgen.
Hoe zit het met personen die geen (biometrisch) paspoort hebben?
Oekraïners die géén biometrisch paspoort hebben, moeten een visum (kort verblijf) aanvragen om Nederland en andere lidstaten in te kunnen reizen. De Commissie heeft niet-bindende operationele richtsnoeren voorgesteld voor grenswachters. Deze richtsnoeren verduidelijken welke faciliteiten grenswachters tot hun beschikking hebben. Zo kunnen zij in uitzonderlijke gevallen de grenscontroles versoepelen voor bepaalde groepen mensen op basis van humanitaire gronden volgens artikel 6 lid 5 onder c van de Schengengrenscode. In geval van ontbrekende documentatie van vluchtelingen uit Oekraïne, kunnen lidstaten op aanmoediging van de Commissie een verklaring van aankomst en/of (voorlopige) reisdocumenten afgeven.
Oekraïners die geen paspoort of andere identificerende documenten hebben, kunnen een bewijs van nationaliteit bij de Oekraïense ambassade aanvragen. De gemeente kan hen met behulp van dit bewijs wél inschrijven in de Basisregistratie Personen (BRP).
En mensen die niet in het bezit zijn van een paspoort?
In het geval van mensen die niet in het bezit zijn van identificerende documenten, zoals een paspoort, moedigt de Commissie lidstaten aan om onder meer een aankomstverklaring af te geven. Dit is vooral van belang voor mensen die door willen reizen naar andere lidstaten. Vermoedelijk geldt dit dus vooral voor de landen van eerste aankomst.
3. Vragen met betrekking tot personen die vallen onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming
Welke personen komen in aanmerking voor tijdelijke bescherming?
De volgende groepen hebben recht op een tijdelijke verblijfsvergunning onder de RTB:
- Personen met de Oekraïense nationaliteit die in Oekraïne verbleven en sinds 24 februari 2022 ontheemd zijn, en ook hun familieleden (artikel 2 lid 1 onder a en c Uitvoeringsbesluit 2022/382). Volgens de websites van de IND en Rijksoverheid hanteert Nederland een eerdere uitreisdatum vanaf 26 november 2021. Daarnaast geldt het recht op een tijdelijke verblijfsvergunning voor Oekraïners die vóór 27 november 2021 uit Oekraïne zijn gereisd EN voor langere tijd in Nederland verbleven met een verblijfsvergunning of asielaanvraag.
- Staatlozen en derdelanders die vóór 24 februari 2022 in Oekraïne internationale bescherming of gelijkwaardige nationale bescherming genoten, en ook hun familieleden (artikel 2 lid 1 onder b en c Uitvoeringsbesluit 2022/382).
- Staatlozen en derdelanders die vóór 24 februari 2022 een geldige permanente Oekraïense verblijfsvergunning hadden EN niet onder veilige en duurzame voorwaarden kunnen terugkeren naar hun land van oorsprong. De Commissie legt uit in het eerste hoofdstuk ‘Personen die tijdelijke bescherming genieten’ van haar operationele richtsnoeren dat lidstaten onder artikel 2 lid 2 van het Uitvoeringsbesluit 2022/382 er ook voor mogen kiezen om een mindere mate van bescherming te bieden (‘’passende bescherming’’) in plaats van tijdelijke bescherming. Voorwaarde is dat het Handvest van de grondrechten van de EU en de geest van de RTB worden gerespecteerd.
- Lidstaten mogen zelf kiezen of zij tijdelijke bescherming bieden aan staatlozen en derdelanders die vóór 24 februari 2022 een tijdelijke Oekraïense verblijfsvergunning hadden. Deze facultatieve bepaling is vastgelegd in artikel 2 lid 3 van het Uitvoeringsbesluit 2022/382. Het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft naar aanleiding van prejudiciële vragen van de Raad van State in een uitspraak geconcludeerd, dat lidstaten vrij zijn om de facultatieve tijdelijke bescherming van derdelanders te beëindigen. Voor Nederland betekent dit concreet dat de opvang van derdelanders uit Oekraïne eerder mag stoppen dan de opvang van andere vluchtelingen uit Oekraïne.
Zie ook de gerelateerde praktijkvraag: Hoe zit het nu met het verblijfsrecht van derdelanders die gevlucht zijn uit Oekraïne?
Welke personen komen NIET in aanmerking voor tijdelijke bescherming?
De operationele richtsnoeren, specifiek op pagina 6 punten 4 en 5, geven duidelijkheid over welke personen niet onder de RTB vallen. De volgende groepen hebben onder de RTB géén recht op een tijdelijke verblijfsvergunning:
- Oekraïners die vóór 24 februari 2022 uit Oekraïne zijn ontheemd of zich buiten Oekraïne bevonden voor onder andere studie, werk of medisch onderzoek.
- Staatlozen of derdelanders die in Oekraïne internationale bescherming of gelijkwaardige nationale bescherming genoten en die vóór 24 februari 2022 uit Oekraïne zijn ontheemd of zich buiten Oekraïne bevonden voor onder meer studie of werk.
- Staatlozen en derdelanders die vóór 24 februari 2022 legaal in Oekraïne verbleven op basis van een geldige permanente Oekraïense verblijfsvergunning EN die in staat zijn om onder veilige en duurzame voorwaarden terug te keren naar hun land of regio van oorsprong.
- Staatlozen en derdelanders die gedurende kortere tijd vóór 24 februari 2022 legaal in Oekraïne verbleven, zoals studenten en werknemers, en die niet in veilige en duurzame omstandigheden naar hun land of regio van oorsprong kunnen terugkeren.
- Staatlozen en derdelanders die gedurende kortere tijd vóór 24 februari 2022 legaal in Oekraïne verbleven, zoals studenten en werknemers, en die in veilige en duurzame omstandigheden naar hun land of regio van oorsprong kunnen terugkeren.
De Commissie moedigt de lidstaten aan om de tijdelijke of passende bescherming uit te breiden tot de groepen onder punten 1 tot en met 3. Volgens de websites van de IND en Rijksoverheid hanteert Nederland een bredere tijdelijke bescherming voor Oekraïners onder punt 1: Oekraïners die na 26 november 2021 uit Oekraïne zijn gereisd OF Oekraïners die voor 27 november 2021 uit Oekraïne zijn gereisd en voor langere tijd in Nederland verbleven met een verblijfsvergunning of asielaanvraag.
Tot slot kunnen lidstaten besluiten om tijdelijke bescherming te weigeren aan een persoon die een ernstig misdrijf heeft gepleegd of een gevaar vormt voor de nationale veiligheid of samenleving (artikel 28 RTB).
Welke rechten hebben personen onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming?
Personen met een tijdelijke verblijfsvergunning hebben volgens de RTB de volgende rechten:
- Recht om te werken in loondienst of als zelfstandige (artikel 12 RTB).
- Recht om deel te nemen aan activiteiten zoals volwassenenonderwijs, beroepsopleiding en praktische werkervaring (artikel 12 RTB).
- Recht op fatsoenlijk onderkomen of waar nodig middelen om huisvesting te vinden (artikel 13 lid 1 RTB).
- Recht op nodige hulp voor sociale bijstand en levensonderhoud wanneer zij over onvoldoende middelen beschikken. Daarnaast recht op medische zorg (tenminste spoedeisende behandelingen en essentiële behandeling van ziekten). Lidstaten moeten bij het bepalen van de hoogte van de bijstand rekening houden met de mogelijkheden van personen die (on)betaalde werkzaamheden uitvoeren om in hun levensonderhoud te voorzien (artikel 13 lid 2 en 3 RTB).
- Recht op medische of andere hulp voor kwetsbare personen met bijzondere behoeften (artikel 13 lid 4 RTB).
- Toegang tot onderwijs voor minderjarigen (personen jonger dan 18 jaar) onder dezelfde omstandigheden als Nederlanders. Daarnaast mogen lidstaten zelf bepalen of zij toegang verlenen tot algemeen onderwijs aan meerderjarigen (artikel 14 RTB).
- Recht op nodige vertegenwoordiging van niet-begeleide minderjarigen door wettelijke voogdij of door vertegenwoordiging van een organisatie (artikel 16 RTB).
Mogen personen met tijdelijke bescherming vrij reizen binnen de EU?
Vluchtelingen met een Oekraïens paspoort en een tijdelijke verblijfsvergunning van een EU mogen vrij binnen de EU reizen. Het is afhankelijk van de lidstaat waar een vluchteling naartoe wil reizen hoelang hij of zij daar mag verblijven. Vluchtelingen die nog in hun vrije termijn zitten, mogen 90 dagen binnen een periode van 180 dagen naar een andere lidstaat reizen. Reizen buiten de vrije termijn is op eigen risico. De IND geeft aan dat zij geen terugkeervisums verstrekken.
Voor vluchtelingen van andere derde landen geldt dat zij op eigen risico binnen de EU reizen. Ook hier geeft de IND aan dat zij geen terugkeervisums verstrekken.
Wat is de rol van decentrale overheden bij de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne?
Gemeenten spelen een belangrijke rol in het opvangen van vluchtelingen uit Oekraïne. De Regeling opvang ontheemden Oekraïne (RooO) stelt verplichtingen vast voor gemeenten. Het Naslagwerk Gemeentelijke Opvang Oekraïners biedt een uitgebreide uitleg over de taken van gemeenten. Gemeenten die vluchtelingen opvangen kunnen financiële ondersteuning van de EU aanvragen bij het Fonds voor Asiel en Migratie (AMIF).
Hoe werkt de aanmeldprocedure voor tijdelijke bescherming?
De gemeente heeft een sleutelpositie in de aanmeldprocedure voor het geven van tijdelijke bescherming. Een ontheemde uit Oekraïne moet zich melden bij een gemeente die binnen vijftien dagen informeert over de verplichte inschrijving in de Basisregistratie Personen (BRP). Tijdens deze periode moet de persoon opgevangen worden. Binnen vier weken na inschrijving bij de BRP moet de persoon zich melden bij de IND om een verblijfsbewijs af te halen. De gemeente kan deze afspraak inplannen aan de hand van het Burgerservicenummer (BSN).
De IND controleert of de persoon in aanmerking komt voor tijdelijke bescherming. Als de persoon voldoet aan alle voorwaarden, ontvangt hij of zij een verblijfsbewijs Richtlijn Tijdelijke Bescherming in de vorm van een sticker of O-document. Met dit bewijs kan de persoon rechtmatig in Nederland verblijven en aanspraak maken bepaalde rechten, waaronder het recht om te werken, leefgeld en toegang tot onderwijs.
Hoe zit het met de opvang, financiële steun en zorgverzekering?
De Regeling opvang ontheemden Oekraïne (RooO) bevat specifieke regels voor de gemeente over de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne. In die Regeling staan vereisten voor opvangvoorzieningen, waaronder verwarming, sanitair en zit- en slaapgelegenheid (artikel 5 RooO).
De gemeentelijke opvang verstrekt ook een maandelijkse financiële toelage voor voedsel, kleding en andere persoonlijke uitgaven aan vluchtelingen uit Oekraïne om in levensonderhoud te voorzien. Personen die inkomsten uit arbeid hebben, ontvangen geen toelage (artikel 6 lid 1 onder b). De hoogte van dit leefgeld is gelijk aan dat van asielzoekers en vergunninghouders. Deze maandelijkse toelage bedraagt volgens artikel 10 van de RooO:
- bij een éénpersoonshuishouden of huishouden van twee gezinsleden € 242,48 per volwassene of alleenstaande ontheemde, en € 200,65 per andere minderjarige;
- bij een huishouden van drie gezinsleden € 193,98 per volwassene, en € 160,64 per minderjarige;
- bij een huishouden van vier gezinsleden € 169,74 per volwassene, en € 140,34 per minderjarige.
Hier bovenop keren gemeenten maandelijks kleedgeld uit van € 62,66 per persoon. Vluchtelingen uit Oekraïne die in een particuliere opvangvoorziening verblijven, ontvangen een aanvullend maandelijks wooncomponent van € 80,91 per persoon.
Sinds 1 juli 2022 krijgen vluchtelingen uit Oekraïne die in Nederland verblijven en een Burgerservicenummer hebben noodzakelijke medische zorg uit het basispakket vergoed vanuit de Regeling Medische zorg Oekraïense Ontheemden (RMO). Ook werkende ontheemden krijgen hun zorgkosten vanuit de RMO vergoed en hoeven geen zorgverzekering af te sluiten. De RMO geeft geen recht op zorgtoeslag.
De noodzakelijke zorgkosten van vluchtelingen uit Oekraïne zonder Burgerservicenummer worden vergoed via de Subsidieregeling medisch noodzakelijke zorg aan onverzekerden van het CAK (voorheen ‘Centraal Administratie Kantoor’).
Hebben vluchtelingen uit Oekraïne recht op onderwijs?
Vluchtelingen uit Oekraïne die jonger zijn dan 18 jaar hebben recht op onderwijs net als de onderdanen van de lidstaat (artikel 14 RTB). Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft een Handreiking onderwijs voor kinderen en jongeren uit Oekraïne gepubliceerd. Leerlingen kunnen opgevangen worden in reguliere scholen, speciale scholen of in nieuwkomersscholen voor het primair onderwijs of voortgezet onderwijs.
Kinderen tussen de 12 en 18 jaar krijgen onderwijs in het Nederlands in internationale schakelklassen (ISK). Dat zijn speciale klassen op reguliere scholen voor het voortgezet onderwijs (vo). Zodra een leerling voldoende Nederlands spreekt, kan hij of zij instromen in een reguliere klas.
Lidstaten zijn niet verplicht om toegang tot onderwijs aan te bieden aan vluchtelingen uit Oekraïne die ouder zijn dan 18 jaar. Meerderjarigen onder de RTB mogen een mbo-opleiding volgen, omdat zij rechtmatig in Nederland verblijven. Wel is voor sommige mbo-opleidingen een vooropleiding nodig. Daarnaast is een voldoende beheersing van de Nederlandse taal vereist.
Kunnen vluchtelingen uit Oekraïne een Nederlandse betaalrekening openen?
Artikel 16 lid 2 van Richtlijn 2014/92 verplicht banken om ervoor te zorgen dat alle personen die legaal in de EU verblijven, met inbegrip van asielzoekers, een basisbetaalrekening mogen openen. Vluchtelingen uit Oekraïne die vallen onder de RTB, verblijven legaal in Nederland en kunnen daarom een Nederlandse betaalrekening openen. Vluchtelingen die geen verblijfsvergunning hebben, maar om wettelijke of feitelijke redenen niet kunnen worden uitgewezen, mogen ook een Nederlands basisbetaalrekening openen. Dit is bijvoorbeeld het geval bij een uitgeprocedeerde Oekraïner die niet hoeft terug te keren naar Oekraïne.
Vluchtelingen uit Oekraïne hebben bij nagenoeg alle banken een Burgerservicenummer nodig om een Nederlandse bankrekening te openen. Verder moeten zij een geldig identiteitsbewijs, zoals een Oekraïens paspoort, een O-document van de IND of een certificaat van identiteitsvaststelling van de Oekraïense ambassade, en verblijfsadres aanleveren.
