Het nieuwe reizen: digitale identiteitsbewijzen en de digitale reis-app van de EU

Op 8 oktober 2024 heeft de Europese Commissie twee wetsvoorstellen gepubliceerd die het reizen naar en door het Schengengebied makkelijker moeten maken. Het gaat om een voorstel voor een Verordening voor digitale reiscredentials en een voorstel voor een Verordening voor de ontwikkeling van de EU digitale reis-app.

De EU zet zich hiermee in om grenscontroles zo efficiënt en soepel mogelijk te laten verlopen en de snelheid van de controles te verhogen. Hierdoor wordt reizen naar en, in mindere mate, binnen het Schengengebied makkelijker en kunnen grensbeheerautoriteiten zich concentreren op het bestrijden van grensoverschrijdende criminaliteit en illegale migratie.

Het Schengengebied

Het Schengengebied vormt een wezenlijk onderdeel van de Europese Unie. Binnen het Schengengebied kunnen personen vrij reizen zonder bij iedere landsgrens grenscontroles te hoeven ondergaan. In uitzonderlijke gevallen kunnen Schengenlanden besluiten om tijdelijke interne grenscontroles in te voeren. Alle EU-lidstaten, behalve Ierland en Cyprus, zijn samen met de niet-lidstaten IJsland, Noorwegen, Zwitserland en Liechtenstein onderdeel van het Schengengebied. Bulgarije en Roemenië vallen gedeeltelijk binnen het Schengengebied met alleen open lucht- en maritieme grenzen.

Iedere persoon die legaal een buitengrens van de Europese Unie overschrijdt om het Schengengebied in te reizen, moet een grenscontrole bij een grensdoorlaatpost ondergaan. Alleen in 2023 werden al meer dan 500 miljoen grensoverschrijdingen geregistreerd. Daarnaast kunnen wereldwijd meer dan 1,4 miljard mensen visumvrij het Schengengebied betreden.

Wetsvoorstel voor de invoering van digitale paspoorten en identiteitskaarten

Dit wetsvoorstel moet het voor EU-burgers makkelijker maken om hun recht van vrij verkeer, en in mindere mate hun recht van verblijf, in artikel 20 lid 2 onder a VWEU uit te oefenen. EU-burgers kunnen vrijwillig en kosteloos de gegevens in de chip van hun paspoort of identiteitskaart opslaan in een digitaal reisdocument op hun mobiele telefoon. Dit worden ook wel ‘digitale reiscredentials’ genoemd.

Het digitaal reisdocument bevat dezelfde gegevens als de chip in het paspoort of de identiteitskaart, waaronder naam, geboorteplaats, geboortedatum, geslacht en nationaliteit, met uitzondering van vingerafdrukken. Niettemin hebben reizigers nog altijd een fysiek reisdocument nodig om een buitengrens van het Schengengebied te passeren.

EU-burgers kunnen vrijwillig en kosteloos de gegevens in de chip van hun paspoort of identiteitskaart opslaan in een digitaal reisdocument op hun mobiele telefoon.

De invoering van digitale paspoorten en identiteitskaarten heeft verschillende voordelen:

Reizigers kunnen voorafgaand aan een grenscontrole hun digitale paspoort of identiteitskaart indienen.
Lidstaten kunnen EU-burgers toestaan om hun digitale identiteitskaarten te gebruiken voor registratie en (elektronische) identificatie. Zo worden de administratieve lasten voor burgers en overheden verlaagd.
Grensbeheerautoriteiten kunnen dankzij de voorafgaande controle hun kostbare tijd en middelen doeltreffender inzetten voor het opsporen van grensoverschrijdende criminelen en migrantensmokkel.
Grensbeheerautoriteiten kunnen makkelijker de authenticiteit en integriteit van reisdocumenten verifiëren. Hierdoor wordt documentfraude bij grenscontroles bestreden.

Al deze toepassingen verlichten de administratieve lasten niet alleen bij grensposten, maar ook bij andere overheidsorganisaties. Het aflezen van een chip kan gebruikt worden om snel iemands gegevens af te lezen en automatisch in te voeren in een registratiesysteem.

Wetsvoorstel voor de ontwikkeling van de EU digitale reis-app

De EU digitale reis-app ondersteunt en faciliteert het gebruik van digitale paspoorten en identiteitskaarten. De app wordt ontwikkeld door eu-LISA en zal vanaf 2030 beschikbaar zijn voor iedere reiziger met een biometrisch paspoort of een EU-identiteitskaart. In 2030 kunnen reizigers ook hun digitale reiscredentials opslaan in de European Digital identity wallet.

In de beveiligde app kunnen reizigers zelfstandig, vrijwillig en gratis hun digitale reiscredentials, met uitzondering van vingerafdrukken, laten aanmaken en opslaan. De app vereist toestemming van de gebruiker voordat persoonsgegevens worden verwerkt in overeenstemming met de Algemene Verordening Gegevensbescherming. Grensmedewerkers worden bovendien opgeleid in gegevensbeveiliging en gegevensbescherming voordat zij toegang krijgen tot deze gegevens.

In de beveiligde app kunnen reizigers zelfstandig, vrijwillig en gratis hun digitale reiscredentials, met uitzondering van vingerafdrukken, laten aanmaken en opslaan.

Voorafgaand aan een grenscontrole kunnen reizigers hun digitale reiscredentials via de app indienen bij de grensbeheerautoriteit samen met de datum en tijd van vertrek of aankomst. Waar nodig kunnen reizigers ook verdere reisgegevens aanleveren zoals een vluchtnummer of scheepsidentificatienummer. De grensbeheerautoriteit kan dan bepaalde grenscontroles uitvoeren voorafgaand aan de aankomst van de reiziger. Hierdoor zal de wachttijd bij grensdoorlaatposten afnemen.

Vervolgstappen

Nu de Commissie beide wetsvoorstellen heeft gepubliceerd, is het aan de Raad van Ministers en het Europees Parlement om deze wetsvoorstellen aan te nemen. De wetgevingsprocedures verschillen echter wel van elkaar:

Voor het voorstel voor de Verordening voor digitale reiscredentials geldt een bijzondere wetgevingsprocedure. Volgens artikel 77 lid 3 VWEU moet dit voorstel unaniem door de Raad aangenomen zijn na het Parlement te hebben geconsulteerd, omdat de Europese Verdragen geen specifieke bevoegdheden neerleggen voor het vaststellen van bepalingen voor paspoorten en identiteitskaarten.

Volgens artikel 77 lid 2 onder a en b is de gewone wetgevingsprocedure van toepassing voor het aannemen van de Verordening voor de ontwikkeling van de EU digitale reis-app. Hierbij besluiten de Raad en het Parlement gezamenlijk over het voorstel van de Commissie.

Meer over de totstandkoming van Europese wetgeving vindt u in onze praktijkvraag.

Decentrale relevantie

In Nederland is de gemeente verantwoordelijk voor het verstrekken van paspoorten en identiteitskaarten aan haar burgers. Onder de voorgestelde wetgeving kan een burger bij ontvangst van een nieuw paspoort of een nieuwe identiteitskaart daarnaast ook kosteloos een digitaal reisdocument aanvragen. Na de lancering van de EU digitale reis-app kunnen EU-burgers ook zelfstandig via de app een digitaal reisdocument aanmaken. Burgers zijn echter niet verplicht om digitale reiscredentials te hebben, omdat ze nog steeds hun fysieke reisdocument moeten gebruiken om een buitengrens van het Schengengebied te passeren.

Bredere context

De twee voorstellen sluiten aan op de huidige voornemens en uitdagingen van de EU. Ten eerste passen de voorstellen binnen het kader van de Digital Decade waarin de EU haar ambitie uitspreekt om tegen 2030 digitaal onafhankelijk te zijn. Een van de vier kernpunten in het Digitaal Kompas is namelijk de digitalisering van overheidsdiensten, waarbij alle burgers online toegang hebben tot belangrijke overheidsdiensten en elektronische patiëntendossiers. Verder moet 80% van de EU-burgers een digitaal ID gebruiken.

Ten tweede doen de twee voorstellen een poging om een gedeeltelijke oplossing te bieden voor het probleem van illegale migratie aan de buitengrenzen van het Schengengebied en de interne grenzen met tijdelijke grenscontroles. Door voorafgaande screening van ingediende digitale reiscredentials, kunnen grenscontroles sneller en soepeler verlopen. Hierdoor kunnen grensbeheerautoriteiten hun tijd en middelen doeltreffender inzetten om illegale migratie en grensoverschrijdende criminaliteit op te sporen en tegen te gaan.