Op 4 oktober 2024 hebben de Unie van Waterschappen en het Waterschapshuis het eerste deel van het AI-kompas voor de waterschappen gepubliceerd. Aan de hand van vijf uitgangspunten legt dit eerste deel een bestuurlijk kader vast om de waterschappen te ondersteunen bij het toepassen van artificiële intelligentie (AI) op een verantwoorde, transparante en effectieve manier. Het tweede deel van het AI-kompas bevat een praktische handreiking en is nog in ontwikkeling. Het AI-kompas voor de waterschappen is onderdeel van de strategische Vaarkaart: De bestuurlijke visie op de digitale transformatie bij de waterschappen.
De kansen en risico’s van AI
AI biedt kansen voor het bevorderen van efficiënter, doeltreffender en duurzamer beleid. Tegelijkertijd vormt de inzet van AI een serieus risico op discriminatie of manipulatie. Het AI-kompas benadrukt de ernst van de verantwoorde en zorgvuldige toepassing van AI en omgang met privacy, veiligheid en ethiek. Kenniscentrum Europa Decentraal heeft eerder een inzichtelijk artikel gepubliceerd over de kansen en risico’s van AI en de AI-Verordening.
Het AI-kompas: vijf uitgangspunten
1. Kansengericht
Het AI-kompas voor de waterschappen legt de nadruk op de toepassing van AI op het gebied van milieuvraagstukken. Het milieubeleid van de waterschappen kan efficiënter, doeltreffender en nauwkeuriger worden met behulp van AI die:
- voorspellingsmodellen genereert voor overstromingen en infrastructuuronderhoud;
- bijdraagt aan de optimalisatie van waterzuivering;
- de waterkwaliteit analyseert, monitort en bewaakt;
- en impactanalyses uitvoert en simulatiemodellen produceert voor klimaatadaptatie.
Bovendien kan AI bepaalde routinetaken overnemen, waardoor het schaarse personeel zich kan focussen op niet-routinematige taken, sociale interactie en taken die specialistische kennis vereisen.
2. Toekomstgericht
AI-technologieën ontwikkelen zich in rap tempo. Daarom is het belangrijk dat de waterschappen zich snel aanpassen. Dit vereist personeel dat beschikt over de benodigde digitale vaardigheden en zich bewust is van de voor- en nadelen van AI.
3. Solidariteit
De waterschappen moeten samenwerken door gegevens en kennis onderling te delen, zodat AI efficiënter en doeltreffender ingezet kan worden voor het uitvoeren en ondersteunen van beleid. Gezamenlijk gegevensbeheer, uniforme informatiehuishouding en het gezamenlijk ontwikkelen en aanbieden van robuuste, betrouwbare en verantwoorde AI-oplossingen en AI-trainingen spelen hierbij een belangrijke rol.
4. Uitlegbaar
Burgers moeten erop kunnen vertrouwen dat de waterschappen AI op een eerlijke, rechtvaardige en veilige manier met eerbiediging van de privacy van burgers toepassen. Transparante besluitvorming draagt bij aan uitlegbaar, toegankelijk en controleerbaar beleid dat past bij de verantwoordelijkheid van de waterschappen om de samenleving te beschermen tegen de risico’s van AI.
5. Ethisch overwogen
De waterschappen moeten ethische afwegingen maken bij het toepassen van AI en nagaan welke gevolgen de inzet van AI heeft op de samenleving. De grondrechten van burgers moeten worden gewaarborgd en discriminatie op grond van welke (persoonlijke) kenmerken dan ook moet worden voorkomen. Hoewel waterschappen autonome organisaties zijn, moeten zij samenwerken om gezamenlijke kernwaarden, zoals democratische principes en verantwoordelijkheden, te beschermen. Door opgedane kennis en ervaringen over ethische afwegingen met elkaar te delen, kunnen de waterschappen eerder gemaakte fouten voorkomen. Op Europees niveau heeft de Europese Commissie ethische richtsnoeren voor betrouwbare AI gepubliceerd.
Hoe verder?
Waterschappen passen AI-technologieën al veelvuldig toe om de efficiëntie en doeltreffendheid van hun waterbeheer te bevorderen. Eerder publiceerde KED een praktijkvraag over hoe een waterschap AI kan inzetten. De Unie van Waterschappen en het Waterschapshuis zijn op dit moment bezig met het ontwikkelen van het tweede deel van het AI-kompas voor de waterschappen dat in 2025 gelanceerd zal worden. Dit tweede bevat een praktische handreiking voor de waterschappen over de huidige Europese en nationale wetgeving op het gebied van AI en hoe waterschappen AI-technologieën kunnen toepassen lijn met deze wetgeving.
AI kan het beleid van waterschappen efficiënter maken, maar de inzet hiervan is zeker niet zonder risico’s. Decentrale overheden moeten daarom rekening houden met de verantwoordelijkheden onder de AI-Verordening.
Het is aannemelijk dat waterschappen steeds meer gebruik gaan maken van AI. Dit kan gaan om relatief simpele toepassingen, zoals het gebruik van een chatbot op de website van de decentrale overheid, maar ook geavanceerdere toepassingen, zoals het inzetten van AI om de aanvragen van uitkeringen te beoordelen. AI kan deze processen efficiënter maken, maar de inzet hiervan is zeker niet zonder risico’s. Decentrale overheden moeten daarom rekening houden met de verantwoordelijkheden onder de AI-Verordening.
Vanaf 2 augustus 2025 moeten zij bijvoorbeeld onder artikel 49 lid 3 van de Verordening zichzelf registreren als gebruiksverantwoordelijke en het gebruik van AI-systemen met een hoog risico registreren in de EU-databank voor AI-systemen met een hoog risico. Wanneer gebruiksverantwoordelijken AI toepassen die beeld-, audio- of videocontent genereert, moeten zij ook voldoen aan de transparantieverplichting onder artikel 50 lid 4 van de Verordening om duidelijk te maken dat de content kunstmatig gegenereerd of gemanipuleerd is. Deze verplichting geldt vanaf 2 augustus 2026.
Meer informatie
Kenniscentrum Europa Decentraal, Praktijkvraag Hoe kan het waterschap artificial inelligence inzetten?
Kenniscentrum Europa Decentraal, Risico onder de loep: hoe werkt het concept ‘risico’ in de AI-verordening?
Kenniscentrum Europa Decentraal, AI-Verordening
Kenniscentrum Europa Decentraal, Artificial Intelligence
Bronnen
Unie van Waterschappen, AI-kompas Unie van Waterschappen
