In de Staat van de Unie van 10 september 2025 schetste voorzitter Ursula von der Leyen de nieuwe prioriteiten van de Europese Commissie. Deze agenda raakt ook gemeenten, provincies en waterschappen. Zo wil de Commissie de uitbreiding van stroomnetten versnellen, de interne markt verder verdiepen en Europese technologie grootschaliger inzetten. Tegelijkertijd gaat het migratie- en asielpakket naar de uitvoeringsfase en krijgt de sociale agenda meer gewicht. Wat betekent dit concreet voor decentrale overheden?
Terugblik 2023-2024
Met een blik op het afgelopen jaar, stond de toespraak in het teken van het verder koesteren van Europese eenheid om de huidige uitdagingen het hoofd te bieden. Cohesie binnen de EU is daarbij essentieel om de afhankelijkheid van externe partijen, zoals de Verenigde Staten, te verminderen en de EU sterker en zelfstandiger te maken. De aangekondigde beleidsprioriteiten en initiatieven onderstrepen die inzet. Dit vraagt om een aanpak op alle bestuurslagen.
Energie en concurrentievermogen
De Commissie zet in op een verhoogd concurrentievermogen. Het moet sneller, slimmer en meer Europees. Maatregelen zijn gericht op: energiekosten verlagen, regeldruk verminderen, kapitaal toegankelijker maken en de interne markt verdiepen. Zo presenteerde Von der Leyen een nieuw Grids-pakket om het elektriciteitsnet te moderniseren en vergunningen te versnellen. Met ‘Energy Highways’ pakt de Commissie kritieke knelpunten in de Europese energie-infrastructuur stap voor stap aan. Daarnaast wil Von der Leyen het financieringsgat voor jonge techbedrijven dichten. Ook verkent zij een ‘made in Europe’-criterium in aanbestedingen om de vraag naar Europese cleantech te vergroten.
Sneller, slimmer en meer Europees
Voor decentrale overheden betekent dit dat ruimtelijke keuzes en vergunningen nadrukkelijker aan de energietransitie worden gekoppeld. Gemeenten zullen rekening moeten houden met reserveringen van grond en tracés voor hoogspanningsverbindingen en kabels. Voor provincies geldt: speel een actieve rol in het coördineren van vergunningen, in ruimtelijke ordening en regionale energiestrategieën.
Sociale zekerheid
Bestaanszekerheid vormt ook een onderdeel van het Europese concurrentievermogen. Daarbij spelen onder meer betaalbare energie en huisvestiging een centrale rol. Het Grids-pakket beoogt ook om stijgende energiekosten aan te pakken en zo bij te dragen aan betaalbare energieprijzen. Daarnaast kondigt voorzitter Von der Leyen aan dat de Commissie dit jaar het Europese plan voor Betaalbare Huisvesting zal presenteren. Opmerkelijk in het voorstel is de herziening van de staatssteunregels, waarmee snelle en eenvoudige staatssteun mogelijk wordt gemaakt. Hierdoor kunnen decentrale overheden nu niet alleen staatssteun verlenen voor sociale huurwoningen, maar ook voor midden-huurwoningen. Zo kan er meer worden gebouwd door zowel woningcorporaties als marktpartijen, wat betaalbare huisvesting op lokaal en regionaal niveau bevordert. Het wordt ook makkelijker om investeringen in renovaties van bestaande gebouwen te financieren.
Digitalisering en AI
Kunstmatige intelligentie (AI) blijft een belangrijk instrument voor publieke dienstverlening. Voorzitter von der Leyen benadrukt het belang van blijvend investeren in Europese AI-capaciteiten. In dat kader wordt de ‘Cloud en AI Development Act’ gepresenteerd als een bouwsteen voor betrouwbare en onafhankelijke AI- en cloudinfrastructuur. Met deze wet streeft de EU naar een eigen cloudcomputingsysteem om minder afhankelijk te zijn van onder andere Amerikaanse aanbieders. Voor de publieke dienstverlening van decentrale overheden betekent dit betrouwbare cloudsystemen die veiligheid en continuïteit kunnen garanderen.
Asiel, migratie en veiligheid
Voorzitter Von der Leyen zet het migratie- en asielpact door; uiterlijk juni 2026 is het volledig van kracht. Gemeenten dragen hierbij de verantwoordelijkheid voor het organiseren van de huisvesting en integratie van asielzoekers. Daarnaast introduceert het pact verplichte grensprocedures waarbij specifieke groepen asielzoekers al aan de grens horen of ze mogen blijven of niet. Deze procedures moeten gelijktijdig doorlopen. Dit betekent dat gemeenten moeten anticiperen op een hogere instroom van asielzoekers en snellere procedures. De EU versnelt en uniformeert terugkeerprocedures en pakt mensensmokkel breed aan, inclusief online werving en logistieke schakels. Het doel: één samenhangende, EU-brede aanpak van migratie, op basis van het nieuwe migratie- en asielpact. Meer over de decentrale doorwerking vindt u in het dossier Migratie.
Ten slotte, schetst de Commissievoorzitter een veiligheidsbeeld waarin afhankelijkheden hard worden ingezet als drukmiddel en roept op tot ‘Europa’s onafhankelijkheidsmoment’: zélf zorg dragen voor veiligheid en defensie en controle nemen over technologie en energie. Voor Nederlandse decentrale overheden betekent dit vooral: tempo maken met energie-infrastructuur in ruimtelijke plannen en vergunningen, en nauwe afstemming met veiligheidsregio’s over paraatheid en samenwerking.
Bronnen
Staat van de Unie toespraak, State of the Union 2025 – European Commission, Europese Commissie
