De publicatie The State of Regions and Cities 2024 door het Comité van de Regio’s (hierna CoR) legt de vinger op de zere plekken die lokale overheden moeten aanpakken om te voldoen aan Europese doelstellingen rond onder meer duurzaamheid, democratie en cohesie. Dit jaarlijkse rapport is een belangrijke gids voor iedereen die betrokken is bij de ontwikkeling van onze regio’s.
In dit artikel nemen we de belangrijkste bevindingen onder de loep en vertalen we deze naar de Nederlandse decentrale context.
In ’t kort:
- Ongeveer 100 miljoen Europeanen lopen het risico op armoede.
- In Nederland verergeren de woningcrisis en stijgende levensonderhoudskosten de sociale ongelijkheid.
- Gemeenten en provincies krijgen steeds meer verantwoordelijkheden, specifiek op het gebied van klimaatbeleid en democratie (burgerparticipatie).
- Investeringen in waterbeheer en duurzame energie zijn noodzakelijk, vooral in kwetsbare gebieden van Nederland.
Lokaal besturen: meer vertrouwen en verantwoordelijkheid
Het vertrouwen van burgers in lokale en regionale overheden in Europa is, met 60% in 2024, nooit hoger geweest. Dit biedt kansen, maar ook uitdagingen. Gemeenten en provincies krijgen steeds meer verantwoordelijkheden toebedeeld, zoals de implementatie van klimaatbeleid naar aanleiding van Europese doelstellingen en sociale voorzieningen. De vraag naar transparante en inclusieve democratische processen groeit. Nederlandse gemeenten moeten actief blijven inzetten op burgerparticipatie, bijvoorbeeld door burgers beter te betrekken bij grote vraagstukken als klimaatadaptatie en woningbouw.
Lokale uitwerking Green Deal
Regio’s en steden zijn verantwoordelijk voor de implementatie van 70% van de klimaatmitigatie en 90% van de klimaatadaptatiemaatregelen. Dit betekent dat het overgrote deel van de klimaatmaatregelen op lokaal niveau moet worden uitgevoerd. Met de steeds vaker voorkomende droogtes, overstromingen en hittegolven is klimaatadaptatie een topprioriteit voor gemeenten en waterschappen.
Het rapport benadrukt dat er jaarlijks tot €200 miljard nodig is om de Europese regio’s weerbaar te maken tegen klimaatverandering. Voor Nederland betekent dit dat zowel gemeenten als waterschappen een belangrijke rol spelen in investeringen in waterbeheer, hittebestendige steden en duurzame energievoorziening. Met name voor de laaggelegen delen van Nederland blijft waterveiligheid een belangrijk vraagstuk. Het CoR roept dan ook op tot extra financiële ondersteuning vanuit de EU.
Regio’s en steden zijn verantwoordelijk voor de implementatie van 70% van de klimaatmitigatie en 90% van de klimaatadaptatiemaatregelen.”
Daarnaast wijst het rapport op de ongelijkheid tussen regio’s als het gaat om de gevolgen van klimaatverandering. In Nederland zijn de risico’s ongelijk verdeeld: terwijl laaggelegen kustgebieden vooral te maken hebben met zeespiegelstijging, kampen stedelijke gebieden zoals de Randstad steeds meer met hittestress en droogte. Beleidsmakers worden geadviseerd om deze regionale verschillen erkennen en passende, plaatsgebonden oplossingen ontwikkelen.
Ongelijkheid, vergrijzing en woningnood
Het rapport toont aan dat 100 miljoen mensen in Europa het risico lopen op armoede en sociale uitsluiting. In Nederland zien we dat dit vraagstuk steeds relevanter wordt. Stijgende kosten van levensonderhoud en de groeiende kloof tussen arm en rijk zorgen ervoor dat gemeenten hun sociale vangnetten steeds verder moeten uitbreiden. Vooral de woningcrisis en de toegang tot betaalbare zorg en onderwijs staan hoog op de agenda.
Vooral jongeren worden getroffen door de woningcrisis. Bijna de helft van de Europeanen tussen 18 en 34 jaar woont nog thuis bij de ouders, een trend die ook in Nederland zichtbaar is. Lokale en regionale overheden moeten daarom investeren in betaalbare woningen en infrastructuur om jonge mensen in staat te stellen zelfstandig te wonen en werken. Daarnaast blijft het voor gemeenten belangrijk om samenwerking met de provincies op te zoeken voor grote woningbouwprojecten en mobiliteitsoplossingen.
Demografische transitie
Europa vergrijst, en Nederland vormt hierop geen uitzondering. Vooral in kleinere gemeenten en landelijke gebieden wordt het steeds lastiger om jonge mensen aan te trekken en te behouden. Het rapport roept op tot het ondersteunen van de ‘vrijheid om te blijven’ door te investeren in goede banen en sociale voorzieningen in zowel stedelijke als landelijke gebieden. Het behouden van jonge inwoners zal voor veel Nederlandse regio’s een prioriteit worden de komende jaren.
Bijna de helft van de Europeanen tussen 18 en 34 jaar woont nog thuis bij de ouders.”
Sterkere cohesiepolitiek
Cohesiepolitiek blijft een van de speerpunten van de EU. In Nederland is dit beleid zichtbaar in de verschillende fondsen die beschikbaar zijn voor regionale ontwikkeling en innovatie. Denk hierbij aan projecten rondom duurzame energie in landelijke gebieden of het versterken van de economische weerbaarheid van grensregio’s.
Het rapport roept op tot een vernieuwde en sterkere cohesiepolitiek, in lijn met de recente oproep van voorzitter van het Europese CoR, Vasco Cordeiro, waarin lokale en regionale overheden een belangrijke rol spelen. Voor Nederland betekent dit dat provincies en gemeenten een leidende rol moeten blijven spelen in regionale samenwerkingsverbanden en Europese subsidies moeten blijven benutten voor de uitvoering van grote transities, zoals de energietransitie en de digitalisering.
Ook wordt benadrukt dat nieuwe vormen van samenwerking gezocht moeten worden, met name in grensoverschrijdend. Voor Nederland is dit van groot belang, gezien onze nauwe samenwerking met België en Duitsland. Te denken valt aan gezamenlijke oplossingen voor grensoverschrijdende infrastructuur en klimaatadaptatie.
Nieuwe industriële strategie nodig
De industriële transformatie heeft verschillende gevolgen voor de regio’s binnen de EU. Nederland heeft een relatief sterke industrie, maar de transitie naar een koolstofarme economie vraagt om een herziening van bestaande industrieën. Vooral in provincies zoals Noord-Brabant, met een grote maakindustrie, maar ook de havengebieden in Rotterdam, heeft de omschakeling naar duurzame energie en productieprocessen grote gevolgen.
Hiertoe moet er een nieuwe industriële strategie komen die beter is afgestemd op de specifieke behoeften van verschillende regio’s. In Nederland zou dit kunnen betekenen dat industriegebieden intensiever worden betrokken bij de uitrol van de energietransitie, bijvoorbeeld door te investeren in waterstoftechnologie en hernieuwbare energiebronnen. Ook vraagt het rapport om een sterkere koppeling tussen industrie en onderwijs, zodat de arbeidsmarkt voorbereid is op de vaardigheden die nodig zijn in de nieuwe economie.
Het Comité van de Regio’s waarschuwt voor een terugval in democratische waarden.”
Stevigere rol voor lokale overheden bij democratie en participatie
Het CoR waarschuwt voor een terugval in democratische waarden. Dit is een onderwerp dat ook in Nederland de aandacht heeft, zeker met het wantrouwen van burgers tegenover politieke instellingen van de afgelopen jaren. Het rapport pleit voor meer lokale dialogen en het benutten van de kennis en ervaring van regionale bestuurders om dichter bij de burger te komen. Een van de aanbevelingen is om lokale overheden een sterkere rol te geven in de EU-besluitvorming, met name op terreinen waar regionale expertise onmisbaar is, zoals klimaatbeleid, energie en sociale inclusie.
Hoe nu verder?
Of het nu gaat om het aanpakken van klimaatverandering, het versterken van sociale cohesie, of het waarborgen van democratische waarden, lokale overheden staan aan de lat van de Europese transities. Nederlandse overheden zullen intensiever moeten samenwerken, zowel onderling als met Europese partners, om de hierboven beschreven maatschappelijke transformaties in goede banen te leiden. De middelen en richtlijnen zijn aanwezig, nu is het zaak om deze te vertalen naar concrete actie op lokaal niveau waartoe we in dit artikel een voorzet hebben willen geven.
Bron
Europees Comité van de Regio’s Jaarlijks rapport Staat van de Regios’s en Steden 2024
