Met de Miljoenennota 2025 stippelt kabinet Schoof I de financiële lijn voor Nederland uit. Uitgaven van 457 miljard euro, inkomsten van 425,1 miljard euro – indrukwekkende cijfers, maar wat betekenen ze nu echt? Hoe past dit beleid binnen de Europese context en wat zijn de gevolgen voor lokale overheden? In dit artikel gaan we dieper in op de Europese achtergrond en de belangrijkste punten, met een scherpe blik op wat dit betekent voor gemeenten, provincies en waterschappen.
In ’t kort
- Beperking asielinstroom en verlagen migratiedruk
- Andere blik op EU maar onverminderde Europese begrotingsdiscipline
- Speciale aandacht voor defensie, (digitale) veiligheid en migratie
- Vermindering overheidsuitgaven en -subsidies: verlaagd btw-tarief culturele goederen
- Klimaatakkoord houdt stand: kansen voor regio
In wat volgt gaan we, naast de meest opvallende bezuinigingen, uitsluitend in op de Europese context.
Blik op Europa
Samenwerking
Het kabinet verlegt de blik als het gaat om samenwerking binnen de EU nadrukkelijk door te stellen dat een stevige inzet op nationale belangen een intensivering van bilaterale samenwerking vraagt. “Europese wetgeving moet niet verder gaan dan strikt noodzakelijk, uitvoerbaar zijn en rekening houden met de geografische, economische en demografische verschillen tussen lidstaten”, viel al te lezen in het regeerprogramma. Op specifieke punten die verderop in dit artikel worden besproken, zoals migratie en asiel, is deze benadering duidelijk te merken.
Schuldquote
Voor 2025 wordt de schuldquote in Nederland geschat op 46,6% van het bruto binnenlands product (bbp), onder de Europese grens van 60%. Het streven naar een ‘gezonde’ schuldenlast is van groot belang, vooral gezien de hoge schuldenlast in veel EU-landen. Dit biedt zowel kansen als uitdagingen voor lokale overheden. Een gezonde nationale schuld kan economisch beleid bevorderen dat ook ten goede komt aan gemeenten en provincies.
Het kabinet verlegt de blik als het gaat om samenwerking binnen de EU nadrukkelijk.
Begrotingsbeleid: extra inspanningen
Met de gemiddelde schuld in de EU boven de 80% van het bbp en de eurozone rond de 90%, blijft Nederland onder deze cijfers. De regering onderstreept het belang van het herziene Stabiliteits- en Groeipact (SGP) voor schuldafbouw en begrotingsdiscipline. Het Nederlandse begrotingsbeleid blijft binnen de Europese regels, met nadruk op de 3-procenttekort- en 60-procentschuldnormen.
In reactie op de plannen van het kabinet concludeert de Raad van State “dat Nederland een begrotingsinspanning zal moeten leveren om een budgettair-structureel plan in te dienen dat voldoet aan de vereisten van de Europese regels. In dat verband wijst de Afdeling erop dat houdbare overheidsfinanciën niet alleen van belang is omdat het ‘moet’ van Europa, maar ook omdat het bijdraagt aan prudent en stabiel nationaal begrotingsbeleid.”
Met de gemiddelde schuld in de EU boven de 80% van het bbp en de eurozone rond de 90%, blijft Nederland onder deze cijfers.
Wat betekent dit voor decentrale overheden?
Financiële impact
Met een vermindering van subsidies en de afschaffing van belastingvoordelen als het verlaagde btw-tarief op culturele goederen, staan gemeenten en provincies voor een financiële uitdaging. Het betekent dat zij creatief moeten zijn in hun financieringsstrategieën, zoals het verkennen van nieuwe inkomstenbronnen, zoals publiek-private samenwerkingen en lokale belastingen.
Stimulans economische groei
De nadruk op het stimuleren van het bedrijfsleven en het mkb, wat stevig wordt benadrukt in de Nota, kan voordelen opleveren voor gemeenten met ambities om de lokale economie te versterken. Door de regeldruk te verminderen, kunnen ondernemers, op termijn en idealiter, floreren, wat weer kan bijdragen aan de lokale werkgelegenheid.
Kansen voor innovatie en duurzaamheid
De focus op energietransitie en infrastructuurimpulsen biedt gemeenten naast verplichtingen ook kansen. Gemeenten zijn momenteel in fase 2.0 (realisatie van eerder formeel vastgestelde doelen) van de Regionale Energiestrategieën (RES), als gevolg van het Klimaatakkoord (een nationale afspraak, maar sterk verbonden met Europese doelstellingen) en dit vraagt om een actieve rol. Het opzetten van duurzame energieprojecten en het verbeteren van infrastructuur, doelstellingen binnen de RES, kunnen op termijn leiden tot nieuwe banen en economische groei.
Grip op asiel en investeringen in defensie
Spreidingswet en opt-out
Het kabinet wil meer grip op migratie, onder meer door meer gerichte arbeidsmigratie. De omvang van studie- en kennismigratie “moet in verhouding staan tot wat gemeenten kunnen dragen en tot de druk op voorzieningen als woningen, zorg en onderwijs”. Verder wil het de asiel- en migratieproblematiek aanpakken door de spreidingswet in te trekken, zo werd al aangekondigd in het regeerakkoord. Die wet is bedoeld om meer grip te krijgen op de asielstroom. Daarnaast is het van plan om in Brussel te pleiten voor een uitzondering (‘opt-out’) op de Europese asiel- en migratieregelgeving. Dit zou Nederland in staat stellen om een strengere koers te varen en mogelijk het aantal asielzoekers te beperken.
Beide voornemens hebben directe gevolgen voor met name gemeenten, die zich moeten aanpassen aan nieuwe richtlijnen en verantwoordelijkheden met betrekking tot asielopvang. Infrastructuur, sociale diensten en integratieprogramma’s moeten worden herzien, wat extra druk legt op lokale middelen en capaciteit.
Migratie en asiel: infrastructuur, sociale diensten en integratieprogramma’s moeten worden herzien, wat extra druk legt op lokale middelen en capaciteit.
Rechtsstaat en (digitale) veiligheid
Nederland investeert extra in defensie en blijft Oekraïne ondersteunen. De samenwerking met de NAVO krijgt daarbij hoge prioriteit. De oorlog in Oekraïne vormt ook een bedreiging voor de veiligheid en stabiliteit in Europa en heeft directe gevolgen voor decentrale overheden, die steeds rekening moeten houden met de economische (o.a. energieprijzen) en sociale impact.
Daarnaast wordt er flink geïnvesteerd in het ministerie van Justitie en Veiligheid, met 18,3 miljard euro gericht op de aanpak van georganiseerde criminaliteit en de versterking van de rechtsstaat. De Europese richtlijnen e-Justice (digitale toegankelijkheid) en NIS2 (versterken cyberveiligheid) worden geïmplementeerd om digitale als fysieke bedreigingen aan te pakken.
Landbouw
Van belang voor lokale overheden met veel landbouwactiviteiten die te maken hebben met milieubeheer en agrarische belangen: Nederland gaat zich binnen de EU hard maken om in aanmerking te komen voor een uitzondering op de nitraatrichtlijn ( tegen de vervuiling van water door nitraat uit agrarische bronnen). Daarnaast wil het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) ruimte creëren voor mestplaatsing om de druk op de mestmarkt te verlichten. Voor deze aanpassingen is 15 miljoen euro gereserveerd.
De Europese richtlijnen e-Justice (digitale toegankelijkheid) en NIS2 (versterken cyberveiligheid) worden geïmplementeerd.
Herstel- en veerkracht
Kansen voor decentrale overheden
Nederland kan tot 5,4 miljard euro ontvangen uit de Europese Herstel- en Veerkrachtfaciliteit. Dit biedt een kans voor gemeenten om extra middelen aan te wenden voor belangrijke projecten. Dan moeten gemeenten wel voldoen aan de strikte eisen die aan deze financiering verbonden zijn, gericht op economische herstel en duurzame ontwikkeling binnen de EU en in lijn met de landenspecifieke aanbevelingen die de Europese Commissie jaarlijks doet.
Gelijk speelveld
Het behoud van een gelijk speelveld voor bedrijven is van belang voor een sterke Europese en Nederlandse economie. Gemeenten moeten zich inzetten voor eerlijke concurrentie, waarbij zij ervoor zorgen dat lokale bedrijven op gelijke voet kunnen opereren met grotere spelers. Dit kan onder meer door te zorgen voor transparante en eerlijke aanbestedingsprocessen.
Kortom…
Kabinet Schoof I toont een nieuwe blik op Europese samenwerking. Decentrale overheden moeten rekening houden met bezuinigingen, zoals minder subsidies en het afschaffen van het verlaagde btw-tarief, wat leidt tot financiële uitdagingen. De nieuwe richtlijnen rondom migratie (spreidingswet en opt-out) en veiligheid zullen op de lange termijn invloed hebben op gemeentelijke taken en budgetten. Op het moment van schrijven was nog niet duidelijk welke consequenties de wijzigingsvoorstellen van de politieke fracties voor de begroting hebben.
Bronnen
Rijksoverheid Miljoenennota, Belastingplan, begrotingen en bijbehorende stukken
Rijksoverheid Regeerprogramma
