EU-leiders willen strengere maatregelen voor de uitzetting van afgewezen asielzoekers en de strijd tegen mensensmokkel. Dit is een belangrijke uitkomst van de recente migratietop in Brussel. Maar wat betekent dit voor gemeenten die dagelijks, in praktische zin, met deze uitdagingen te maken gaan krijgen? In dit artikel verkennen we de laatste ontwikkelingen en hun decentrale impact.
In ’t kort
- EU-leiders willen wetgeving om de uitzetting van afgewezen asielzoekers te vereenvoudigen.
- Er zijn plannen voor opvangcentra buiten de EU voor afgewezen asielzoekers.
- Gemeenten moeten alert blijven op ontwikkelingen rondom de (eventueel versnelde) implementatie van het migratie- en asielpact.
Wetsvoorstel
Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, heeft aangekondigd dat er binnenkort een wetsvoorstel zal worden gepresenteerd. Dit voorstel is gericht op het verhogen van het percentage uitgeprocedeerde asielzoekers dat wordt teruggestuurd, ten opzichte van de huidige 20 procent. Premier Dick Schoof van Nederland benadrukte tijdens de top de noodzaak om het migratiepact, dat oorspronkelijk in 2026 in werking zou treden, sneller uit te voeren en te versterken.
Een belangrijk onderdeel van de discussie is de mogelijkheid om meer landen als ‘veilig’ te verklaren, zodat asielzoekers naar deze landen kunnen worden teruggestuurd. Dit onderwerp is gevoelig, gezien de verschillende opvattingen over wat als ‘veilig’ wordt beschouwd.
Terugkeerhubs
Een ander voorstel dat tijdens de top naar voren kwam, is het concept van ‘terugkeerhubs’. Deze opvangcentra buiten de EU zijn bedoeld voor afgewezen asielzoekers, die hier hun terugkeer naar hun land van herkomst moeten afwachten. Nederland is in gesprek met Oeganda over de oprichting van zo’n centrum, hoewel er nog veel onduidelijkheden zijn over de praktische uitvoering.
Het nieuwe wetsvoorstel is gericht op het verhogen van het percentage uitgeprocedeerde asielzoekers dat wordt teruggestuurd.
De Commissie zal nu de taak op zich nemen om deze ideeën verder uit te werken en de haalbaarheid van de voorgestelde ‘terugkeerhubs’ te onderzoeken. Von der Leyen waarschuwde wel alvast dat het belangrijk is om deze initiatieven evenwichtig te benaderen. De EU moet ervoor zorgen dat de balans tussen de verschillende elementen van het migratiepact behouden blijft.
Migratie- en asielpact: hoe zat het ook alweer?
Op 14 mei 2024 heeft de Europese Raad het migratie- en asielpact aangenomen, waarmee lidstaten twee jaar hebben om tien nieuwe wetgevingsbesluiten te implementeren. Het pact bestaat uit drie hoofdtakken: het beheer van aankomsten, efficiënte asielprocedures en een eerlijke verdeling van verantwoordelijkheden tussen lidstaten. Belangrijke besluiten voor Nederlandse gemeenten zijn onder andere:
- De verordening asielprocedures, die een verplichte grensprocedure introduceert.
- De verordening terugkeergrensprocedure, gericht op de terugkeer van afgewezen asielzoekers.
- De crisisverordening, die versnelde behandeling van asielaanvragen in noodsituaties mogelijk maakt.
Het pact legt de nadruk op strengere grenscontroles, snellere asielprocedures en striktere terugkeerregels, en het beperkt de doorgang van asielzoekers binnen de EU, behalve bij georganiseerde herplaatsing. KED publiceerde eerder een uitgebreid artikel over dit pact.
Druk vanuit de lidstaten
Ondanks de mijlpaal van het pact neemt de druk op de Commissie om strenger beleid te voeren toe. Van der Leyen heeft aangegeven dat er een gezamenlijke behoefte is aan intensivering van de samenwerking en afstemming tussen de lidstaten. Dit komt mede door de groeiende frustratie onder lidstaten die zich niet in staat voelen om de huidige migratiedruk aan te kunnen. Zo heeft Italië, dat te maken heeft met een sterke instroom van migranten, experimenten opgezet waarbij asielzoekers naar Albanië worden verscheept. Dit experiment stuit echter op juridische bezwaren.
Ondanks de mijlpaal van het pact neemt de druk op de Commissie om strenger beleid te voeren toe.
Migratie en geopolitieke spanningen
Geopolitieke spanningen blijven ook een rol spelen. Landen als Polen worden geconfronteerd met migrantenstromen die worden ingezet als instrument in hybride oorlogvoering. Premier Donald Tusk heeft maatregelen aangekondigd om het asielrecht in Polen tijdelijk op te schorten, gezien de migranten die vanuit Wit-Rusland de grens oversteken. Dit scenario benadrukt de noodzaak voor een gezamenlijke Europese aanpak, maar roept ook vragen op over de naleving van internationale en EU-wetgeving.
Perspectief voor gemeenten
Lokale overheden zijn vaak de eerste schakel in de opvang en integratie van migranten. De aangekondigde strengere uitzettingsmaatregelen en de oprichting van ‘terugkeerhubs’ kunnen leiden tot een verschuiving in verantwoordelijkheden en druk op lokale voorzieningen. Daarnaast kan het beleid rondom ‘terugkeerhubs’ tot nieuwe samenwerkingsverbanden met derde landen en andere gemeenten leiden, wat een extra laag van complexiteit met zich meebrengt.
Na de migratietop in Brussel ligt de bal nu bij de Commissie, die de voorgestelde maatregelen toetst en eventueel verder uitwerkt. Gemeenten moeten alert blijven op ontwikkelingen rondom de (eventueel versnelde) implementatie van het migratie- en asielpact en nieuwe wetgeving.
Bronnen
Brief van Commissievoorzitter Von der Leyen
