De laatste tijd komen verschillende begrippen over het beleid van de Europese Unie prominent aan de orde. Wij vragen ons daarbij af wat de relatie is tussen de Staat van de Unie, het jaarlijkse werkprogramma van de Europese Commissie en het Meerjarig Financieel Kader (MFK) en wat de decentrale relevantie daarvan is?
Antwoord in het kort
De Staat van de Unie is een jaarlijkse, politieke toespraak van de voorzitter van de Europese Commissie. Deze toespraak dient als voorzet voor het vlak daarna te verschijnen, jaarlijkse Werkprogramma van de Commissie. Het Werkprogramma gaat onder andere in op de stand van zaken omtrent wetsvoorstellen van de Commissie. Het Meerjarig Financieel Kader (MFK) betreft afspraken van de lidstaten over de diverse begrotingen van de EU.
Voor decentrale overheden is het relevant om te weten wat de stand van zaken is van de wetgevingsvoorstellen die uitwerking kunnen gaan hebben in de decentrale uitvoeringspraktijk. Dat geldt ook voor de gevolgen van komende Europese begrotingsvoorstellen. Bijvoorbeeld over hoe de Europese Structuur- en Investeringsfondsen – waar decentrale overheden gebruik van kunnen maken – in de komende periode begroot gaan worden.
Staat van de Unie
De jaarlijkse toespraak van de voorzitter van de Commissie vindt plaats tijdens de eerste plenaire vergadersessie van het Europees Parlement in september. Er wordt ingegaan op het beleid van de Commissie in de afgelopen periode en de prioriteiten voor de volgende jaren. Het plaatsvinden van de Staat van de Unie is vastgelegd in een interinstitutioneel akkoord en is een onderdeel van de totstandkoming van het jaarlijkse Werkprogramma van de Commissie. De achterliggende gedachte hiervan is om de Europese politiek democratischer en transparanter te maken. Voorafgaand aan de toespraak wordt door de Commissievoorzitter ook een intentieverklaring naar het Parlement en de Raad van de EU verstuurd. De speech van de Staat van de Unie en deze intentieverklaring vormen het startsein voor het verdere overleg tussen de Commissie, het Parlement en de Raad over het Werkprogramma van de Commissie.
Werkprogramma van de Europese Commissie
In het Reglement van orde van de Commissie is vastgelegd dat de Commissie jaarlijks haar prioriteiten in een wetgevings- en werkprogramma vaststelt. Dit gebeurt elk jaar in oktober.
Opbouw Werkprogramma
Het Werkprogramma bestaat, naast een hoofddocument met de algemene strategie en een terugblik naar de reeds bereikte actiepunten in afgelopen periode, uit verschillende bijlagen. Eén van de bijlagen betreft bijvoorbeeld een overzicht van welke wetgevingsvoorstellen nieuw zijn of prioriteit hebben. Een andere bijlage geeft een overzicht van welke wetgeving wordt ingetrokken. Ook wetgevingsvoorstellen die ondertussen achterhaald zijn, kunnen worden ingetrokken.
Decentrale relevantie
Voor decentrale overheden is het om verschillende redenen belangrijk om kennis te nemen van de Werkprogramma’s van de Commissie. Zo kunnen zij uit het Werkprogramma opmaken welke voorstellen op het gebied van EU-wetgeving de Commissie voornemens is te gaan indienen. Veel van deze wetgeving zal uiteindelijk ook in de decentrale overheidspraktijk moeten worden uitgevoerd. Het verschijnen van het jaarlijkse Werkprogramma is dan ook een moment waarop jaarlijks door diverse betrokken overheidslagen in kaart wordt gebracht wat de mogelijke impact kan gaan zijn van komende voorstellen en welke acties daarvoor moeten worden ondernomen. Zie ook de praktijkvraag Waarom is het werkprogramma van de Europese Commissie relevant voor decentrale overheden?
Meerjarig Financieel Kader
Het Meerjarig Financieel Kader (MFK) wordt vastgelegd in een Europese verordening die een lange-termijn-begroting van de EU bevat. Over een periode van gemiddeld zeven jaar worden maximumbedragen vastgesteld voor de diverse begrotingen van de EU. Op basis van het MFK wordt jaarlijks de EU-begroting vastgesteld. Daarin moet rekening worden gehouden met de maximumbedragen die in het MFK zijn vastgesteld. Het vaststellen van de EU-begroting verloopt via een andere procedure dan de procedure voor vaststelling van het MFK.
Totstandkoming MFK
De procedure van de totstandkoming van een nieuw MFK is neergelegd in artikel 312 van het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie (VWEU). Hieruit volgt dat de Commissie met een voorstel voor een verordening komt waarin het nieuwe MFK wordt vastgesteld aan de hand van een bijzondere wetgevingsprocedure. De bijzondere wetgevingsprocedure van artikel 312 VWEU houdt in dat de Raad unaniem besluit en met goedkeuring van het Parlement. In tegenstelling tot de gewone wetgevingsprocedure binnen de EU kan het Parlement geen inhoudelijke amendementen voorstellen ten aanzien van deze nieuwe verordening. De lidstaten, vertegenwoordigd in de Raad, hebben een belangrijke rol bij het vaststellen van het nieuwe MFK.
Decentrale relevantie
De vaststelling van het MFK vindt in eerste instantie vooral plaats op Europees en lidstaat-niveau. De uiteindelijke vaststelling van de EU-begroting – en daarmee de toedeling van Europese middelen over de EU-lidstaten – heeft ook gevolgen voor decentrale overheden die graag aanspraak op deze middelen zouden maken via fondsen en subsidies. Ook in Nederland maken decentrale overheden gebruik van dergelijke fondsen, zoals EFRO, Interreg, LIFE of Horizon Europe. Voor decentrale overheden is het daarom belangrijk op de hoogte te zijn van de uiteindelijke vaststelling van het MFK.
Meer informatie:
Financiële aspecten EU, Kenniscentrum Europa Decentraal