De tijdelijke bescherming van derdelanders uit Oekraïne eindigt op 4 maart 2024. Dit heeft de Raad van State geoordeeld op 17 januari 2024. Het gevolg is dat deze groep vluchtelingen uit Oekraïne vanaf dat moment geen recht heeft op verblijf in Nederland op grond van de Richtlijn Tijdelijke Bescherming.
Recht op bescherming van derdelanders
Na de inval door Rusland zijn veel inwoners van Oekraïne gevlucht en op zoek gegaan naar een veilig onderkomen. Zo’n 100.000 Oekraïners hebben zich als vluchteling geregistreerd bij Nederlandse gemeenten, waar hen onderdak is geboden. Daarnaast hebben zo’n 3000 mensen zonder Oekraïense nationaliteit het land moeten ontvluchten, de zogenaamde ‘derdelanders’. Op basis van Richtlijn 2001/55/EG (Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB)) heeft ook deze groep mensen recht op opvang en bescherming in Nederland. Dit houdt in dat zij gebruik mogen maken van de opvang die beschikbaar is gesteld door gemeenten. Daarnaast hebben zij bijvoorbeeld recht op leefgeld en mogen ze hier werken.
De bescherming van derdelanders is gebaseerd op een facultatieve bepaling in de RTB (artikel 2(2) uitvoeringsbesluit 2022/382). Dit houdt in dat het aan de lidstaten is om te beslissen of dit artikel wordt toegepast, en daarmee of de Richtlijn van toepassing is op derdelanders.
Beëindiging van bescherming per 4 maart 2024
Door een besluit van de Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid werd de bescherming van deze groep derdelanders per 4 september 2023 beëindigd. Tegen dit besluit werd beroep aangetekend. In deze zaak werd op 17 januari 2024 het definitieve oordeel in hoger beroep bekendgemaakt. De Afdeling Bestuursrechtspraak stelt dat de RTB geen juridische basis biedt om de tijdelijke bescherming eerder stop te zetten dan in de Richtlijn is bepaald, indien de betreffende lidstaat de facultatieve bepaling heeft geactiveerd. De staatssecretaris was dus niet bevoegd om de bescherming per 4 september 2023 te beëindigen. Dit besluit daartoe is dan ook niet rechtsgeldig.
Desalniettemin oordeelt de rechter dat de tijdelijke bescherming van derdelanders wel eindigt op 4 maart 2024. Nederland is gebonden aan de in de RTB gestelde looptijd van de bescherming, inclusief de automatische verlengingen die in de Richtlijn zijn vastgelegd. De looptijd van de bescherming inclusief de automatische verlengingen eindigt op 4 maart 2024.
Intussen is er een nieuw Verlengingsbesluit genomen, waardoor de bescherming van Oekraïners op basis van de RTB tot 4 maart 2025 loopt. Deze verlenging is in Nederland echter niet van toepassing op derdelanders, maar alleen op vluchtelingen met een Oekraïense nationaliteit of permanente verblijfsvergunning. Waar de eerdere verlengingen automatisch verliepen en daarmee ook de toepassing van de facultatieve bepaling voor de bescherming van derdelanders werd verlengd, is dit niet het geval voor dit nieuwe besluit waarvoor directe toestemming van de lidstaten nodig was. Nederland heeft op 19 juli 2022 te kennen gegeven geen tijdelijke bescherming aan derdelanders meer te willen geven, waardoor het nieuwe Verlengingsbesluit voor Nederland dan ook niet van toepassing is op derdelanders.
Gevolgen van het vonnis
Met het oordeel van de Raad van State komt er een eind aan de onzekerheid over de bescherming van derdelanders in Nederland. Per 4 maart 2024 heeft deze groep geen recht meer op bescherming op basis van de RTB. Dit betekent dat zij ofwel een reguliere asielprocedure moeten doorlopen of het land zullen moeten verlaten. Voor vluchtelingen met een Oekraïense nationaliteit of permanente verblijfsvergunning blijft de RTB van kracht tot ten minste 4 maart 2025. Zij behouden daarmee hun recht op bescherming onder de RTB en hoeven geen aparte asielprocedure te volgen.
Bron
Uitspraak 202305663/1/V2, ECLI:NL:RVS:2024:32 -Uitspraak van de afdeling bestuursrechtspraak Raad van State 17 januari 2024
Meer informatie:
Voorlopig behoud van recht op opvang derdelanders uit Oekraïne – Kenniscentrum Europa Decentraal
Commissievoorstel verlenging Richtlijn Tijdelijke Bescherming – Kenniscentrum Europa Decentraal
Raad akkoord met tijdelijke bescherming Oekraïners – Kenniscentrum Europa Decentraal