De inauguratie van Donald Trump als president van de Verenigde Staten heeft in het Europees Parlement de discussie over trans-Atlantische relaties nieuw leven ingeblazen. Tijdens een plenair debat op 21 januari benadrukten Europarlementariërs de uitdagingen die voor de deur staan. Onderwerpen als steun aan Oekraïne, de relatie met Rusland en China, handel, klimaatverandering en defensie stonden centraal. Dit artikel biedt een eerste analyse van de impact en gevolgen van Trumps tweede termijn, met een focus op de uitdagingen voor Nederlandse provincies, gemeenten en waterschappen.
In ‘t kort
- Handel: dreiging van hogere importheffingen op Europese producten.
- Defensie: versterkte druk op Europese landen om meer bij te dragen aan NAVO.
- Klimaat: vertraging energietransitie door vertrek VS uit Klimaatakkoord.
- Geopolitiek: Europa zoekt samenwerkingen met China en India, maar moet strategische risico’s zorgvuldig afwegen.
Tijdens de plenaire sessie in Straatsburg maakten de politieke fracties in het Europees Parlement hun standpunten duidelijk over de terugkeer van Trump in het Witte Huis. Hoewel de benaderingen verschilden, benadrukten vrijwel alle fracties de noodzaak om de belangen van de EU te verdedigen tegen de ‘dreigingen’ van Washington door nog nauwer samen te werken.
Steun aan Oekraïne en veiligheid in Europa
De militaire steun aan Oekraïne is een van de eerste kwesties die mogelijk onder druk komt te staan. Alle lidstaten dragen via de EU bij aan de financiering van Oekraïense wederopbouw, de VS blijft echter de grootste leverancier bij het leveren van militaire middelen. Een afname van die steun kan een machtsvacuüm creëren waar Rusland van kan profiteren. Pogingen om defensiesamenwerking binnen de EU concreet te intensiveren hebben tot op heden nog niet zoveel opgeleverd, anders dan verstevigde coördinatie tussen lidstaten. NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte waarschuwde al eerder dat de Europese defensie-uitgaven niet toereikend zijn. Trump heeft nu gedreigd met een gedeeltelijke terugtrekking uit de NAVO.
De militaire steun aan Oekraïne is een van de eerste kwesties die mogelijk onder druk komt te staan.
Nederlandse grensregio’s en havens, als poorten van de Europese economie, zouden een grotere rol kunnen krijgen in de defensielogistiek, wat aanzienlijke kosten en organisatorische uitdagingen met zich meebrengt.
Handel en economie
Een van de meest directe dreigingen voor de Europese Unie, en daarmee ook voor Nederland, zijn de potentiële handelstarieven die Trump heeft aangekondigd. Tijdens zijn campagne liet hij geen twijfel bestaan over zijn plannen om de handelsbalans met Europa ‘eerlijker’ te maken. Dit zou onder andere betekenen dat Europese producten, waaronder Nederlandse exportgoederen zoals landbouwproducten, auto-onderdelen en hightechapparatuur, worden belast met hoge importheffingen.
Ook relevant en heel concreet: in 2027 wil de EU bedrijven gaan beboeten die brandstof importeren die niet voldoet aan de nieuwe methaanemissiesregels. Echter, Trump lijkt van plan de eisen aan de Amerikaanse kant te herzien. Als Amerikaanse bedrijven deze mogelijkheid aangrijpen om hun methaaninspanningen terug te schroeven, kan dit extra kosten met zich meebrengen wanneer hun gas op de Europese markt wordt verkocht.
Impact op de Nederlandse economie
Als dit alles doorzet zou Nederland, met zijn open economie en sterke exportpositie, in het bijzonder kwetsbaar zijn. De agrarische sector exporteert jaarlijks miljarden euro’s aan producten naar de Verenigde Staten. Nieuwe tarieven kunnen niet alleen de kosten verhogen, maar ook de concurrentiepositie van Nederlandse bedrijven ondermijnen. Voor decentrale overheden betekent dit dat zij geconfronteerd kunnen worden met een afnemende vraag naar lokaal geproduceerde goederen, wat weer gevolgen heeft voor de werkgelegenheid in specifieke regio’s. Daarnaast kunnen de economische tegenwind en handelsspanningen leiden tot lagere belastinginkomsten, waarmee de ruimte voor lokale investeringen wordt beperkt.
Dit zou onder andere betekenen dat Europese producten, waaronder Nederlandse exportgoederen zoals landbouwproducten, worden belast met hoge importheffingen.
Indien de EU kiest voor een tegenreactie, bijvoorbeeld door importheffingen op Amerikaanse producten in te voeren, kan dit negatieve effecten hebben voor Nederlandse bedrijven die afhankelijk zijn van Amerikaanse grondstoffen of technologieën.
Klimaat: terug naar af?
Trump heeft, net als tijdens zijn eerste termijn, afstand genomen van het Klimaatakkoord van Parijs. Dit is niet alleen een enorme klap voor de mondiale klimaatagenda, maar ook voor Europese inspanningen om gezamenlijk de opwarming van de aarde te beperken. Voor Europese lidstaten zoals Nederland en de decentrale overheden die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van het Klimaatakkoord via regionale energiestrategieën, vormt dit een extra uitdaging. Provincies en gemeenten zullen meer moeten investeren in duurzame energieprojecten, circulaire economie en klimaataanpassingen. Daarnaast kunnen lokale overheden indirect worden geraakt door de bredere geopolitieke gevolgen. Een trager verloop van de wereldwijde energietransitie kan leiden tot meer extreme weersomstandigheden, die weer extra druk leggen op de waterbeheerstructuur en infrastructuur.
De Europese Unie zal haar rol als klimaataanjager dus moeten versterken. Dit biedt kansen voor Nederland, bijvoorbeeld door te investeren in grensoverschrijdende projecten zoals waterstofnetwerken en windenergieparken op de Noordzee.
Geopolitieke verschuivingen
Met een onvoorspelbare Verenigde Staten overweegt de EU nauwere samenwerking met andere partners, zoals China en India, zo werd duidelijk tijdens het World Economic Forum in Davos deze maand. Ursula von der Leyen heeft al aangekondigd dat haar eerste reis als Commissievoorzitter naar India zal gaan. Ook Europese regeringsleiders geven signalen af dat zij alternatieve samenwerkingsverbanden onderzoeken om economische en technologische stabiliteit te waarborgen, wat kan leiden tot verdieping van handels- en investeringsrelaties.
De Commissie heeft, niet toevallig, in korte tijd meerdere belangrijke handelsontwikkelingen aangekondigd, waaronder een update van het handelsakkoord met Mexico, de herstart van onderhandelingen met Maleisië en aanstaande handelsoverleggen met India. Dit komt bovenop de al gemaakte afspraken met de Mercosur-landen (Brazilië, Argentinië, Uruguay en Paraguay) en een nieuw akkoord met Zwitserland.
De Commissie heeft, niet toevallig, in korte tijd meerdere belangrijke handelsontwikkelingen aangekondigd.
Kansen en risico’s voor Nederland
Voor Nederlandse regio’s, die vaak sterk verweven zijn met internationale handelsketens, kan een intensievere samenwerking met een land als China zowel kansen als risico’s bieden. Zo biedt de samenwerking mogelijkheden op het gebied van infrastructuur en technologie, zoals de aanleg van snellere dataverbindingen of investeringen in slimme steden. Tegelijkertijd blijft er wantrouwen richting China op het gebied van kennisveiligheid en strategische afhankelijkheid. Decentrale overheden zullen daarom zorgvuldig moeten balanceren tussen economische voordelen en het risico op blootstelling aan buitenlandse inmenging in vitale infrastructuur.
Voorlopige conclusie
De tweede termijn van Donald Trump plaatst Europa voor grote uitdagingen, maar biedt ook kansen om zelfredzamer te worden. Voor Nederlandse decentrale overheden liggen er belangrijke taken in het versterken van regionale economieën, duurzame ontwikkeling en het beheren van geopolitieke risico’s. Of Europa, en Nederland, deze storm succesvol doorstaan, hangt volgens een meerderheid van het Europees Parlement dus af van daadkracht en de bereidheid om samen te werken.
Bronnen
Commissie Buitenlandse Zaken Europees Parlement
Plenair debat 21 januari 2025 Europees Parlement
Speech Ursula von der Leyen Davos 2025 Europese Commissie
Davos 2025 World Economic Forum
