Gemeenten, provincies en waterschappen moeten zich in principe houden aan de regels vastgelegd in de Wet Markt en Overheid (Wet M&O). Deze wet is echter niet van toepassing op economische activiteiten die platsvinden in het algemeen belang. Decentrale overheden kunnen onder voorwaarden voor dergelijke activiteiten een algemeen belang besluit nemen. Op deze pagina vindt u meer informatie over het algemeen belang besluit.
Wijziging Wet Markt en Overheid
De Rijksoverheid werkt momenteel aan een wijziging van de Wet M&O. De regels omtrent het nemen van een algemeen belang besluiten worden aangescherpt. Ook wordt met dit wetsvoorstel het tijdelijk karakter van de wet markt en overheid te vervallen. Op deze pagina wordt voor nu nog ingegaan op de huidige manier van vaststelling van een algemeen belang besluit. Echter, het is als decentrale overheid belangrijk om te aandacht te hebben voor deze toekomstige wijziging. Totdat duidelijk is wat de wijziging precies zal inhouden, doen decentrale overheden er goed aan recente jurisprudentie mee te nemen wanneer zij middels zo’n besluit een economische activiteit willen uitzonderen van de regels van de Wet M&O. In recente jurisprudentie worden meerdere algemeen belang besluiten ongegrond verklaard, doordat de overheidsorganisatie de besluiten niet zorgvuldig genoeg motiveert.
Algemeen belang als uitzondering
Hoofdstuk 4b van de Mededingingswet bevat gedragsregels voor bestuursorganen die economische activiteiten uitoefenen. Deze bepalingen moeten zorgen voor een gelijk speelveld tussen bestuursorganen en ondernemers. Echter, artikel 25h lid 5 van de Mededingingswet bepaalt dat de gedragsregels die volgen uit de Wet M&O niet van toepassing zijn op economische activiteiten die worden uitgevoerd in het algemeen belang.
Voorbeelden van economische activiteiten die plaatsvinden in het algemeen belang zijn:
- De exploitatie van een veerpont op een fietsroute ter stimulering van recreatiemogelijkheden in een gebied;
- De exploitatie van een fietsenstalling om het gebruik van openbaar vervoer te stimuleren.
Vaststelling algemeen belang besluit
Wanneer een decentrale overheid een algemeen belang besluit wil nemen, dan moet er een algemeen belangvaststelling plaatsvinden. Deze heeft het karakter van een besluit in de zin van de Algemene wet bestuursrecht (Awb). Dit komt omdat de vaststelling rechtsgevolgen heeft: de desbetreffende economische activiteiten of bevoordelingen vallen niet langer onder de Wet M&O. De algemeen belangvaststelling voor provincies vindt plaats door provinciale staten, voor gemeenten door de gemeenteraad, voor waterschappen door het algemeen bestuur.
Gelijkenis met aanwijzing DAEB
De algemeen belangvaststelling is enigszins vergelijkbaar met de aanwijzing van een zogenoemde dienst van algemeen economisch belang (DAEB) op grond Europese mededingingsregels. In beide gevallen gaat het om de verrichting van economische activiteiten in het algemeen belang. Hierop zijn de mededingingsregels niet van toepassing. Overheden hebben een grote mate van beleidsvrijheid bij het definiëren van het algemeen belang.
Aanwijzing
Hoe gaat de algemeen belangvaststelling praktisch in zijn werk?
Welke stappen moeten doorlopen worden voor een algemeen belangvaststelling?
Stap één is om te bepalen welk specifiek algemeen belang aan de orde is. Daarbij moet ook worden vastgesteld of de desbetreffende economische activiteiten dat algemeen belang dienen. Dit moet dan ook onderbouwd worden met cijfers. Alleen aangeven dat een activiteit anders te duur wordt is niet voldoende. Vervolgens moet duidelijk zijn welke gevolgen de algemeen belangvaststelling heeft voor derden, in het bijzonder private ondernemers. Ten slotte moet nog worden afgewogen of het met de activiteiten te dienen algemeen belang opweegt tegen de nadelige gevolgen voor belanghebbenden. Zie voor meer informatie en toelichting de handreiking Markt en Overheid.
Vijf elementen
- Een algemeen belangvaststelling dient ten minste de volgende elementen te bevatten:
- De organisatie-eenheid van de overheid waarvan bepaalde economische activiteiten plaatsvinden in het algemeen belang (in het geval van bevoordeling van een overheidsbedrijf: de bevoordelende organisatie-eenheid en de naam van dat overheidsbedrijf;
- De aard en de duur van de desbetreffende economische activiteiten respectievelijk de aard en de duur van de bevoordeling en de aard van de economische activiteiten van het desbetreffende overheidsbedrijf waarop die bevoordeling betrekking heeft;
- Het grondgebied waarbinnen de economische activiteiten van de overheid respectievelijk van het overheidsbedrijf worden verricht;
- De motivering waarom de desbetreffende economische activiteiten in het algemeen belang plaatsvinden, met inbegrip van
- een aanduiding van het algemeen belang dat met de economische activiteiten respectievelijk de bevoordeling wordt behartigd,
- de gevolgen van de algemene belangvaststelling voor derden en
- de afweging van het desbetreffende algemene belang tegen de hiervoor bedoelde belangen van derden.
Concreet besluit
Met het oog op de toetsbaarheid van dienen algemeen belangvaststellingen plaats te vinden in de vorm van een concreet besluit. Dat concrete besluit dient dan niet verknoopt te zijn met een besluit dat het karakter van een algemeen verbindend voorschrift heeft en om die reden ook niet vatbaar is voor bezwaar en beroep. In het laatste geval is wel indirect beroep bij de bestuursrechter mogelijk. Als het algemeen verbindend voorschrift namelijk leidt tot een concreet uitvoeringsbesluit, kan de betrokkene in bezwaar en beroep de rechtmatigheid van dat besluit en van de onderliggende regeling aanvechten. De rechter kan de regeling dan zo nodig niet verbindend verklaren. Overigens kan de ondernemer steeds ook terecht bij de civiele rechter.
Inspraak
Op grond van de Awb en organieke wetgeving is het in sommige gevallen verplicht inspraak te organiseren. Het verdient de voorkeur ook in andere gevallen actief inspraak mogelijk te maken, gelet op de vergaande gevolgen van een besluit dat bepaalde activiteiten worden geacht in het algemeen belang plaats te vinden.
Openbare voorbereidingsprocedure
Op grond van de Awb is een vorm van inspraak in elk geval aan de orde indien voor de algemeen belangvaststelling de zogenoemde openbare voorbereidingsprocedure wordt gevolgd. Deze procedure verdient de voorkeur in geval van complexe onderwerpen of een groot aantal belanghebbenden. In de openbare voorbereidingsprocedure gelden bepaalde, in de Awb vastgelegde, regels voor inspraak en besluitvorming. Voor toepassing van deze procedure is nodig dat dit wettelijk of bij besluit is vastgelegd.
Andere vormen van inspraak
Ook zonder openbare voorbereidingsprocedure kan inspraak worden georganiseerd, bijvoorbeeld door middel van een consultatie van het ontwerpbesluit via internet of een ander medium. Indien het aantal bij het besluit betrokken belanghebbenden beperkt is en zij ieder afzonderlijk bekend zijn, kan er voor worden gekozen hun het ontwerpbesluit toe te zenden en schriftelijk mee te delen op welke wijze en binnen welke termijn zij hun zienswijzen naar voren kunnen brengen. Verder is van belang dat decentrale overheden een inspraakverordening hebben die een nadere aanduiding bevat in welke gevallen, met wie en op welke wijze inspraak kan plaatsvinden.
Bezwaar en beroep
Via bezwaar en beroep krijgen belanghebbenden de mogelijkheid een beslissing van de overheid aan te vechten en hun belangen te verdedigen. Niet in alle gevallen staan bezwaar en beroep open tegen de vaststelling van het algemeen belang. Ingevolge het algemene regime van de Awb staan tegen algemeen verbindende voorschriften geen bezwaar en beroep open, maar tegen concrete besluiten wel.
Voorbeelden algemeen belang besluiten
Wanneer u uw algemeen belang besluit met ons wilt delen kunt u het sturen naar info@europadecentraal.nl.
Meer informatie
Algemeen Belang besluit – Vereniging Sport en gemeenten
Algemeen Belang besluit gemeente Apeldoorn
