Pesticiden zijn stoffen die worden gebruikt om onkruid of organismen te bestrijden, uit te roeien of te voorkomen die als hinderlijk of schadelijk worden beschouwd. De schadelijke stoffen kunnen terecht komen in het oppervlaktewater, de bodem of in levensmiddelen. Dit levert risico’s op voor het milieu en voor de gezondheid van mens en dier. Daarom gelden er eisen voor de toelating en het gebruik van deze middelen. De term pesticiden omvat zowel gewasbeschermingsmiddelen (gebruikt voor planten in de land- en tuinbouw) als ook biociden, bijvoorbeeld desinfecteermiddel.
Vooral in gebieden met veel land- en tuinbouw en veeteelt is Europese wetgeving op het gebied van gewasbescherming relevant. Pesticiden hebben een negatief effect op de waterkwaliteit, wat voor waterschappen en provincies van groot belang is. Overheden dienen daarnaast rekening te houden met de Europese regels bij beheer en onderhoud van openbare ruimten zoals parken.
Europees beleid
Sinds 1991 zijn er Europese regels voor de toelating en het gebruik van pesticiden. Zo keurt de Commissie werkzame stoffen die worden gebruikt in gewasbeschermingsmiddelen. Ook worden er grenswaarden voor resten van pesticiden op levensmiddelen en diervoeding vastgesteld.
De regels op het gebied van pesticiden zijn vastgelegd in verschillende richtlijnen en verordeningen, met name Richtlijn 2009/128/EG betreffende duurzaam gebruik van pesticiden heeft decentrale relevantie. Deze richtlijn stelt heeft als doel de milieu- en gezondheidsrisico’s van pesticiden te beperken en het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen te verminderen. De afhankelijkheid van pesticiden moet beperkt worden en alternatieven worden bevorderd.
Lidstaten zijn onder deze richtlijn onder andere verplicht om:
- Nationale actieplannen op te stellen die kwantitatieve doelstellingen, streefcijfers, maatregelen en tijdschema’s bevatten om de risico’s en de effecten van het gebruik van pesticiden te verminderen;
- Apparatuur voor de toepassing van pesticiden aan regelmatige controles te onderwerpen;
- Spuiten van pesticiden vanuit de lucht uit te bannen;
- Passende maatregelen te nemen om water te beschermen tegen de gevolgen van pesticiden.
Daarnaast moet onder de richtlijn geïntegreerde gewasbescherming (integrated pest management, IPM) worden bevorderd. IPM is verplicht voor professionele gebruikers van pesticiden. Preventieve maatregelen met een lage inzet van gewasbestrijdingsmiddelen en natuurlijke plaagbestrijding worden aangemoedigd. Chemische gewasbeschermingsmiddelen kunnen dan alleen ingezet worden wanneer andere methoden zijn uitgeput.
Stand van Zaken
In het kader van de Green Deal, die de vervuiling van lucht, water en bodem moet verminderen en voorkomen heeft de Commissie als doel gesteld om het gebruik van chemische en gevaarlijke pesticiden tegen 2030 met 50% te verminderen. Deze doelstelling is opgenomen in de Farm to fork strategie, de biodiversiteitsstrategie en het zero pollution actieplan.
Daarom kwam de Commissie in 2022 met een voorstel tot een Verordening inzake het duurzame gebruik van gewasbeschermingsmiddelen die Richtlijn 2009/128/EG inzake het gebruik van gewasbeschermingsbeschermingsmiddelen moest vervangen en ecologische en klimaatgeoriënteerde landbouw zou bevorderen. Door de richtlijn om te zetten in een verordening, zouden de regels rechtstreekse werking hebben en direct toepasselijk zijn in de lidstaten.
Eind 2023 wees het Europees Parlement dit voorstel van de Commissie af. De Commissie heeft daarop in maart 2024 het voorstel ingetrokken, Richtlijn 2009/128 blijft derhalve van kracht.
Nationale implementatie
In Nederlandse wetgeving zijn Europese regels op het gebied van pesticiden onder andere opgenomen in de Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Wgb). Europese verordeningen zijn rechtstreeks van toepassing in elke lidstaat. Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) is in Nederland verantwoordelijk voor de toelating van de middelen.
Decentrale relevantie
Pesticiden kunnen schadelijk zijn voor de kwaliteit van het oppervlaktewater en voor ecosystemen. Waterschappen zijn dan ook nauw betrokken bij het monitoren van concentraties bestrijdingsmiddelen en bij het aanpakken van de problemen.
Sinds 2017 geldt er een verbod op het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen voor professionele gebruikers buiten de landbouw, bijvoorbeeld gemeentemedewerkers die verantwoordelijk zijn voor het onderhoud van groen of verharde oppervlakten zoals parkeerterreinen. Er is een beperkt aantal uitzonderingen, bijvoorbeeld als chemische bestrijding de enige mogelijkheid is vanuit het oogpunt van veiligheid.
In 2020 verklaarde het Gerechtshof Den Haag het verbod op professioneel gebruik van gewasbeschermingsmiddelen buiten de landbouw onverbindend omdat de wettelijke grondslag ontbrak. Dit arrest is in juli 2022 door de Hoge Raad in cassatie vernietigd. Daardoor werd het verbod met onmiddellijke ingang weer volledig van kracht tot het Gerechtshof Amsterdam de rechtmatigheid van het verbod opnieuw beoordeelt.
