Het begrip migratie omvat eenieder die zijn eigen land verlaat en zich in een ander land wil vestigen. Burgers uit EU-lidstaten kunnen binnen de EU vrij reizen en onder voorwaarden voor langere tijd in andere lidstaten verblijven, bijvoorbeeld om daar te werken. Wanneer EU-burgers migreren, zijn burgerrechten inzake het vrij verkeer van belang. Daarover leest u meer op de pagina vrij verkeer van personen. Voor personen afkomstig uit een lidstaat buiten de EU, ook wel derdelanders genoemd, is andere Europese wet- en regelgeving van toepassing met betrekking tot verblijf en vestiging in de EU.
Migratie binnen de EU
In Nederland zijn gemeenten vaak het directe aanspreekpunt voor migranten. Bij het stellen van regels voor migranten op terreinen van burgerzaken, ruimtelijke ordening of huisvesting is voor EU-burgers in de eerste plaats Richtlijn 2004/38/EG (de Burgerschapsrichtlijn) van belang.
Vanwege Brexit zijn de regels omtrent vrij verkeer van personen tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk op 31 december 2020 opgeheven. Rechten die Britten hebben verkregen vóór het uittreden van het Verenigd Koninkrijk vallen onder het terugtredingsakkoord, daarom blijven rechten zoals het recht om in een lidstaat van EU te werken en te verblijven, non-discriminatie en het recht op sociale zekerheid van toepassing op deze burgers. Op 1 januari 2021 is de handels-en samenwerkingsovereenkomst tussen de EU en het VK ingegaan, waardoor deze regeling sinds 1 januari 2021 van toepassing is geworden op grensoverschrijdingen van werknemers vanuit het Verenigd Koninkrijk naar lidstaten van de EU.
Migratie vanuit derde landen
Personen die afkomstig zijn vanuit een staat die niet tot de EU behoort, worden derdelanders genoemd. Deze personen hebben verschillende redenen om naar de EU af te reizen, bijvoorbeeld arbeid, studie of veiligheid.
Vanwege de migratiecrisis van 2015, waarbij vluchtelingen uit oorlogsgebieden in het Midden-Oosten en Afrika naar Europa trokken, zijn er de afgelopen jaren vanuit de EU verschillende initiatieven geweest om het migratiebeleid in de EU te versterken. Dit beleid moet de migratiestroom beperken en beheersen. Zo heeft de Europese Commissie in 2015 de Europese Migratieagenda gepubliceerd met daarin plannen voor een gemeenschappelijk beleid rondom migratie vanuit derde landen. De belangrijkste uitgangspunten van de Migratieagenda zijn:
- Het verminderen van stimulansen voor illegale migratie;
- Grensmanagement: het redden van levens en het versterken van de buitengrenzen;
- Een sterk gemeenschappelijk asielbeleid;
- Een vernieuwd beleid voor legale migratie.
Op 24 mei 2024 is het Asiel- en migratriepact door de Raad goedgekeurd. Het doel van dit pact is het bouwen van een ten volle op Europese waarden en internationaal recht gebaseerd stelsel voor het beheren en normaliseren van migratie op de lange termijn. Het pact bestaat uit adviezen en nieuwe wetgeving. Het heeft tevens tot doel de asielprocedure te integreren in het algemene migratiebeheer. Het pact bevat bijvoorbeeld aanbevelingen van de Commissie om trajecten te ontwikkelen die verband houden met onderwijs, werk, bescherming en hervestiging.
Daarnaast is in januari 2022 het Europees Ondersteuningsbureau voor asielzaken (EASO) vervangen door het Asielagentschap van de Europese Unie (EUAA). Dit agentschap beoogt het asielbeleid in de EU beter te helpen uitvoeren door lidstaten zowel operationele als technische ondersteuning te verlenen. Deze ondersteuning wordt geboden aan ambtenaren en medewerkers van de nationale autoriteiten in de EU-landen die verantwoordelijk zijn voor:
- de beoordeling en het beheer van asielaanvragen en verzoeken om internationale bescherming, zoals de Immigratie- en Naturalisatiedienst;
- adequate opvangvoorzieningen.
