Een sterker, eenvoudiger en sneller Europa. Dat is de ambitie van de Europese Commissie voor 2025 (hierna Commissie). Voor decentrale overheden is het belangrijk om hier kennis van te nemen en actief deel te nemen aan consultaties en implementatieprocessen. Wat betekent het werkprogramma voor jouw gemeente, provincie of waterschap? Hier zijn 10 dingen die je moet weten, handig zijn om te weten en interessant zijn om te weten…
In de werkagenda meldt de Commissie de belangrijkste nieuwe beleids- en wetgevingsinitiatieven die zij het komende jaar zal nemen. Voor het publiek en de medewetgevers maakt het duidelijk met welke initiatieven de Commissie wil komen, welke voorstellen ze wil schrappen en welke EU-wetgeving ze wil herzien. In een eerder bericht heeft KED de relevantie voor decentrale overheden toegelicht. Decentrale overheden kunnen uit de werkagenda opmaken welke voorstellen op het gebied van EU-wetgeving de Commissie zal indienen. Deze wetgeving moet in de decentrale overheidspraktijk uitgevoerd worden. Met de werkagenda kunnen decentrale overheden anticiperen op de mogelijke impact van de komende voorstellen en welke acties daarvoor ondernomen moeten worden.
Moet je weten
1. Duurzaamheid en energietransitie
In lijn met haar globale plan voor verduurzaming en concurrentiekracht, heeft de Commissie de Clean Industrial Deal in het leven geroepen. Dit moet Europese industrieën op korte termijn meer concurrentievermogen opleveren, CO2-uitstoot verminderen en zo bijdragen aan de doelen van de Green Deal. Door vraag en aanbod van circulaire materialen en producten te stimuleren wordt een circulaire economie bevordert. Er komt een nieuw staatssteunkader om investeringen in hernieuwbare energie en industriële CO2-reductie te versnellen. Steeds meer gemeenten zijn al bezig met de transitie naar aardgasvrije woningen. Gemeenten kunnen hier aan bijdragen door bewoners en bedrijven te begeleiden bij alternatieve warmtebronnen, zoals warmtenetten, geothermie en waterstof. Samenwerking binnen RES-regio’s is belangrijk voor het opzetten van energie-infrastructuur. Ook probeert de EU stapsgewijs meer zelfvoorzienend te zijn en de Europese afhankelijkheid van Russische energie volledig af te bouwen. Daarnaast stelt de Commissie een actieplan op voor meer betaalbare energie. Middels staatssteun, investeringen en financiering zal de EU hier veel geld beschikbaar voor maken. Decentrale overheden kunnen profiteren van nieuwe EU subsidies en staatssteun voor duurzame energieprojecten.
2. Duurzame en digitale infrastructuur
Ook transport wordt duurzamer. Het Sustainable Transport Investment Plan stimuleert de productie en verkoop van duurzame transportbrandstoffen. Er komen meer maatregelen om een snelle uitrol van oplaad- en tankinfrastructuur te stimuleren. Gemeenten en provincies die zich bezighouden met vergroening in de infrastructuur van transport kunnen op financiële steun rekenen, bijvoorbeeld voor het verduurzamen van het openbaar vervoer, het plaatsen van meer elektrische laadpalen en het bouwen of herinrichten van fietsinfrastructuur.
Via de Digital Networks Act (DNA) legt de Commissie de nadruk op geavanceerde digitale netwerkinfrastructuren en de veiligheid en duurzaamheid hiervan. Dit is essentieel voor toepassingen zoals telegeneeskunde, wat stabiele, snelle en veilige internetverbindingen vereist om patiëntenzorg op afstand mogelijk te maken. Ook voor slimme landbouw zorgt DNA via AI-gestuurde data-analyse voor efficiënter beheer van gewassen en vee. De DNA-wetgeving, gepland voor het vierde kwartaal van 2025, is ook gericht op het inperken van de dominantie van grote contentproviders en op duurzame investeringen. Voor decentrale overheden biedt DNA de kans om veilige en duurzame digitale infrastructuur in te zetten voor landbouw, waterbeheer en ‘Smart Cities’ die worden bestuurd op basis van data, zoals de gemeenten Amsterdam, Utrecht en Eindhoven.
3. Steun voor landbouw en voedselzekerheid
De Visie op Landbouw en Voedsel geeft richting aan de Europese landbouw voor de komende vijf jaar. Ook biedt de visie een lange termijn perspectief voor bedrijfsvoerders, zoals boeren, vissers en kleine en middelgrote ondernemingen (mkb’s). In de werkagenda wordt aangegeven dat er behoefte is aan een betaalbaar aanbod van duurzaam en lokaal geproduceerd voedsel van hoge kwaliteit. Tegelijkertijd moet dit boeren een eerlijk en toereikend inkomen bieden, de concurrentiekracht van de Europese landbouw op de lange termijn verzekeren en onze natuurlijke gebieden respecteren en beschermen. De visie focust op vier elementen: beroep aantrekkelijkheid, concurrentiekracht, toekomstbestendigheid en connectie.
Gemeenten en provincies kunnen bijdragen door lokale voedselinitiatieven te steunen en subsidies te geven voor duurzame landbouwprojecten. Zij spelen een belangrijke rol in het stimuleren van circulaire landbouw en het verminderen van voedselverspilling.
4. Waterbeheer en klimaatadaptatie
Duurzaam waterbeheer is een van de grootste uitdagingen in verband met de gevolgen van klimaatverandering. Afgelopen jaren hebben er tragische gebeurtenissen plaatsgevonden in Europa als gevolg van klimaatopwarming. Overstromingen en droogte worden steeds meer de norm. De Commissie wil ervoor zorgen dat waterbronnen goed worden beheerd, schaarste en vervuiling worden aangepakt en het concurrentievermogen van onze waterindustrie wordt vergroot.
Het Ocean Pact moet een visie bieden voor een integrale benadering van oceaan gerelateerd beleid. Daarnaast wil de Commissie met een Water Resilience Strategy komen die de toegang tot water voor inwoners, natuur en de economie waarborgt en overstromingen en watertekorten aanpakt. Deze niet bindende wetgeving leidt niet direct tot nieuwe maatregelen voor decentrale overheden, maar de strategieën kunnen wel de basis vormen voor toekomstige EU-richtlijnen of nationale wetgeving. Decentrale overheden kunnen actief inspelen op EU-subsidies voor innovatieve waterbeheerprojecten. Waterschappen kunnen anticiperen op strengere regels voor grondwaterwinning en via fondsen investeren in dijkversterking en innovatieve systemen voor wateropslag om droge periodes op te vangen.
De Commissie wil ervoor zorgen dat waterbronnen goed worden beheerd, schaarste en vervuiling worden aangepakt en het concurrentievermogen van onze waterindustrie wordt vergroot.
Handig om te weten
5. Vereenvoudiging van regelgeving en effectieve implementatie
De Commissie wil in samenwerking met bedrijven en stakeholders kijken hoe regelgeving en beleid effectiever geïmplementeerd kunnen worden, wat vooral mkb’s ten goede zal komen. In aanloop naar de Europese Parlementsverkiezingen liet een grote meerderheid van de Nederlandse ondernemers weten dat de regeldruk binnen de EU te hoog is en dat deze is gegroeid; in de afgelopen vijf jaar kwamen er vijf pagina’s aan regelgeving per werkdag bij. Zo ervaart de chemische mkb-maakindustrie, zoals producenten van desinfectie en reinigingsmiddelen, hoge regeldruk. Producenten en importeurs van chemische stoffen zijn namens de Europese verordening REACH verplicht alle stoffen te registreren. De Arboregels en REACH zijn echter niet altijd op elkaar afgestemd wat kan leiden tot tegenstrijdige eisen. De Commissie wil REACH herzien om bij te dragen aan het vereenvoudigen van regels. Bovendien heeft de Commissie een reeks Omnibus voorstellen (voorstellen die diverse onderwerpen omvatten) gepresenteerd dat wetgeving moet vereenvoudigen door de gevolgen van interactie tussen verschillende wetgevingsstukken in beeld te brengen. Voor decentrale overheden en mkb’s zou dit minder ingewikkelde EU-regelgeving moeten opleveren en complexe rapportageverplichtingen verminderen.
6. Investeringen in concurrentiekracht en duurzame welvaart
De EU kampt met structurele problemen zoals oneerlijke concurrentie, toenemende energiekosten en een tekort aan arbeidskrachten en vaardigheden. Het Draghi-rapport, waar KED eerder ook over heeft bericht, heeft de urgentie voor het concurrentiekompas aangekaart en pleit voor een versterking van de interne markt. De Single Market Strategy moet de Europese markt beter laten aansluiten bij het hedendaagse economische landschap en de concurrentiekracht van EU bedrijven stimuleren door het weghalen van marktbarrières. Ook zal de vroege en geleidelijke integratie van kandidaat-lidstaten in delen van de interne markt de Europese waardeketen versterken en het toetredingsproces van landen tot de EU vergemakkelijken. De Commissie wil hulp bieden aan nieuwe en groeiende bedrijven en later in het mandaat een Innovatie Wet voorstellen. Deze wet moet gaan bijdragen aan het vereenvoudigen van regels en het verminderen van kosten van faillissementen.
Dat de EU haar concurrentiepositie op de wereldmarkt wil versterken, betekent dat er in het nieuwe Meerjarig Financieel Kader (MFK) meer geld wordt toebedeeld aan extra investeringen zoals InvestEU, het cohesiefonds en Horizon Europa. Decentrale overheden kunnen EU-fondsen benutten om de regionale economie te stimuleren door bijvoorbeeld meer te investeren in de kennissector. Brainport Eindhoven is een voorbeeld van een regio waar veel geïnvesteerd wordt in innovatieve technologie. In een eerder interview van KED gaf plaatsvervangend directeur van Neth-ER Joep Roet aan hoe decentrale overheden een belangrijke rol spelen in innovatie. Zo kunnen decentrale overheden deelnemen als partner in onderzoeksprojecten en samenwerken met regionale kennisinstellingen. Ook kan er natuurlijk beroep worden gedaan op verschillende EU-fondsen bij het uitvoeren van innovatieprojecten.
De Commissie wil in samenwerking met bedrijven en stakeholders kijken hoe regelgeving en beleid effectiever geïmplementeerd kunnen worden, wat vooral mkb’s ten goede zal komen.
7. Europese migratie- en asielstrategie
In het komende jaar wil de Commissie zich meer inspannen om het Migratie- en Asielpact uit te voeren. Asiel- en terugkeerprocedures moeten versnellen en grote migratiestromen naar Europa voorkomen worden door de onderliggende oorzaken van migratie aan te pakken. Er zal een nieuw wetgevingskader komen om het terugkeerproces te versnellen en te vereenvoudigen, zodat er een effectievere terugkeerprocedure komt voor mensen die geen wettelijk recht hebben om in de EU te blijven. Daarnaast wil de Commissie illegale migratie voorkomen door samenwerking te bevorderen met oostelijke en zuidelijke buurlanden. In 2023 hebben het Europees Parlement en de Raad een akkoord bereikt dat digitalisering van de Schengenvisumprocedure mogelijk maakt, maar later dat jaar stelde de Commissie voor om dit te herzien om mogelijk misbruik van visumvrij reizen te voorkomen. De Commissie heeft in haar huidige werkagenda aangekondigd te gaan onderzoeken hoe digitalisering effectief kan worden toegepast in haar migratie- en asielstrategie. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor opvang, huisvesting en integratie van statushouders en kunnen zich voorbereiden op snellere migratieprocedures, nieuwe wetgeving rondom terugkeer en het benutten van digitalisering.
8. Sociale inclusie en arbeidsmarktbeleid
De Commissie wil met een nieuw actieplan binnen de Europese pijler van sociale rechten uitdagingen in werkgelegenheid, vaardigheden en maatschappelijke vraagstukken aanpakken. Belangrijke ambities zijn meer raadpleging bij het beleidsproces, meer aandacht voor opleiding, tekorten van arbeidskrachten verminderen en het bevorderen van fatsoenlijke arbeidsomstandigheden. De Consumenten Agenda 2025-2030 moet consumenten beschermen zonder bedrijven te overladen met bureaucratische rompslomp.
Decentrale overheden kunnen op verschillende manieren bijdragen aan de bredere Europese doelstellingen. Gemeenten zijn verplicht een lokale inclusie agenda op te stellen. De VNG heeft een handreiking gecreëerd om gemeenten hierbij te ondersteunen. Decentrale overheden kunnen consumenten beschermen door concentratietoezicht te houden als één of meerdere ondernemingen een groot deel van de lokale markt in handen hebben. Tot slot kunnen ze via Europese subsidies of via staatssteun, met in achtneming van de staatssteunregels, bijdragen aan sociale doelstellingen op de arbeidsmarkt.
De EU kampt met structurele problemen zoals oneerlijke concurrentie, toenemende energiekosten en een tekort aan arbeidskrachten en vaardigheden.
Interessant om te weten
9. Defensie en veiligheid
De recente geopolitieke instabiliteit vraagt om versterking van crisis- en defensievoorbereiding en -weerbaarheid. Daarom wordt er meer geïnvesteerd in Europese defensie en nauw samengewerkt met onder meer de NAVO. De EU wil haar strategische autonomie versterken door meer zelfvoorzienend te worden en minder afhankelijk te zijn van andere landen. Deze ambitie correspondeert met de doelen van de Poolse premier Donald Tusk, die in zijn Poolse EU-voorzitterschap van de Raad focust op de Europese veiligheidsstrategie en het terugdringen van de energieprijzen en -afhankelijkheid van derde landen, met name Rusland. De EU wil de toegang tot geneesmiddelen waarborgen, gemeenschappelijke strafrechtelijke normen invoeren voor de aanpak van illegale wapenhandel, strenger toezien op illegale drugsproductie, de cyberveiligheid van de medische sector versterken en onderzeese infrastructuur beter beschermen.
Gemeenten en provincies kunnen een grotere rol verwachten in rampenbestrijding en crisiscoördinatie. Ook is het voor provincies en waterschappen belangrijk om kritieke infrastructuur, zoals havens, energiecentrales en waterzuiveringsinstallaties te beschermen.
10. Bescherming democratie en waarden
Democratie, de rechtsstaat en basisrechten vormen de fundamenten waarop de Europese Unie is gebaseerd. Democratieën komen echter onder druk te staan door onder meer toenemend extremisme, dreigingen tegen journalisten, verkiezingsverstoringen en de verspreiding van desinformatie. Met het Democracy Shield wil de Commissie optreden tegen verstoringen van onze democratie en meer steun geven aan het maatschappelijk middenveld die een belangrijke rol speelt in het beschermen van ons democratisch systeem. Ook zal de Commissie zich verder inspannen voor vrouwenrechten, de LGBTIQ+ gemeenschap en antiracisme. Decentrale overheden kunnen gehoor geven aan democratische waarden en sociale inclusie door met eigen initiatieven te komen of steun te verlenen aan het maatschappelijk middenveld die zich hier voor inzetten.
Kortom…
De werkagenda 2025 heeft de prioriteiten van de Europese Commissie in beeld gebracht, waarbij de koers van Europa verschuift naar een sterkere, eenvoudigere en snellere Unie. Decentrale overheden zullen vooral veel te maken krijgen met duurzaamheid, energie, infrastructuur, water, landbouw en voedsel. Het is belangrijk dat decentrale overheden begrijpen wat er op Europees niveau verandert om actief in te kunnen spelen op de nieuwe uitdagingen binnen Europa.
Bron
Commission work programme 2025, Europese Commissie
