De circulaire economie is een economisch systeem waarin producten en grondstoffen zo veel mogelijk worden hergebruikt. Het is bedoeld om de waarde van stoffen zo veel mogelijk te maximaliseren en waardevernietiging te beperken. Afval wordt dus zo veel mogelijk voorkomen omdat grondstoffen steeds opnieuw worden gebruikt. Een circulaire economie heet ook wel een kringloopeconomie.
De overgang naar een circulaire economie draagt bij aan het realiseren van de milieu- en klimaatdoelstellingen van de Europese Unie. In de Green Deal van de Europese Commissie was er dan ook ruime aandacht voor.
Nationale en decentrale overheden maken deel uit van de transitie naar een circulaire economie en hebben te maken met de verplichtingen, maar ook kansen die voortkomen uit Europese wet- en regelgeving.
Europees beleid
Het Europese beleid rondom de circulaire economie is voornamelijk vastgelegd in twee actieplannen: het EU-actieplan maak de cirkel rond (2015) en het EU Actieplan voor een schoner en concurrerender Europa (2020). Daarnaast zijn er verschillende richtlijnen die de circulaire economie ondersteunen.
EU-Actieplan maak de cirkel rond (2015)
In 2015 publiceerde de Europese Commissie het eerste Actieplan voor de Circulaire Economie. Daarin werd vooral ingezet op het wijzigen van bestaande richtlijnen betreffende afvalstoffen, bijvoorbeeld het verminderen van afval, het wetgevingskader vereenvoudigen en het hergebruik- en recyclingpercentage van verschillende afvalsoorten stimuleren. Ook is het einde-afval criterium (end-of-waste) aangepast. Zo kunnen grondstoffen opnieuw worden gebruikt voor nieuwe producten. Een bekend voorbeeld van wetgeving op dit terrein is het verbod op wegwerpplastics (single use plastics).
Meer informatie en specifieke doelstellingen vindt u op onze onderwerppagina Afval.
EU Actieplan voor een schoner en concurrerender Europa (2020)
In 2020 gaf de Commissie opvolging aan het eerste actieplan met het Actieplan voor een schoner en concurrerender Europa. Deze werd gepresenteerd in het kader van de Green Deal en had als doel dat duurzame producten de norm worden in Europa. Het voorkomen van afval en hergebruik van producten staat centraal. Hiervoor moet de gehele levenscyclus van producten verduurzamen.
Het actieplan omvat daarom initiatieven om zowel het productieontwerp van producten, als ook het samenstellen, het (her)gebruiken en het recyclen van producten en grondstoffen te vergroenen, zoals het ‘recht op reparatie’ en betere toegang tot betrouwbare informatie over de duurzaamheid van producten. Ook ligt er nadruk op het voorkomen, verminderen en recyclen van afval.
Het plan richt zich met name op sectoren die veel grondstoffen gebruiken, zoals elektronica en ICT, batterijen en voertuigen, verpakkingen, kunststoffen, textiel, constructie en gebouwen en levensmiddelen. Daarnaast betrekt dit tweede actieplan meer sectoren bij de circulaire economie zoals de IT-, elektronica-, vervoers- en textielsector.
Specifiek voor gebouwen is de online tool LEVEL(S) gelanceerd. De bouwsector, maar ook lokale en regionale overheden, kunnen op deze website een checklist vinden met vragen, die als doel hebben om de duurzaamheid van een gebouw in te schatten en de gevolgen van bijvoorbeeld een renovatie voor de duurzaamheid in kaart te brengen. Het biedt daarmee een kader voor de inspectie van en rapportage over de duurzaamheid van gebouwen.
Relevante richtlijnen
Verordening ecologisch ontwerp voor duurzame producten
De Verordening Ecologisch ontwerp voor duurzame producten ((EU)2024/1781/EG) schept een kader voor het ecologisch ontwerp van energie-gerelateerde producten. Dit betekent dat milieuaspecten in het productontwerp worden geïntegreerd om de milieuprestaties van het product te verbeteren.
Energie-etiketteringsrichtlijn
De Energie-etiketteringsrichtlijn (2017/1369) maakt het verplicht om het energieverbruik te vermelden op etiketten en in de standaard productinformatie van huishoudelijke, commerciële en industriële producten. Op het etiket moet staan binnen welke energieklasse het product valt (A++ t/m G). Dit moet gebruikers stimuleren een keuze te maken op basis van het energieverbruik van producten. Meer informatie over energie-efficiëntie maatregelen vindt u op onze pagina energie-efficiëntie.
Single Use Plastics Richtlijn
De Single Use Plastics Richtlijn (2019/904) bevordert een duurzame en circulaire benadering van kunststoffen door bepaalde kunststofproducten te reguleren. De richtlijn introduceert bijvoorbeeld een voor de hele EU geldend verbod op kunstproducten voor eenmalig gebruik, zoals bestek, borden, roerstaafjes en rietjes. Meer informatie over deze richtlijn en specifieke recycling doelstellingen voor plastic vindt u op onze pagina kunststofafval.
Energie-efficientië Richtlijn
De energie-efficiëntie richtlijn (Energy-Efficiency Directive of EED, 2023/179) voorziet in een aantal verplichtingen om de energie-efficiëntie stapsgewijs te verhogen. In de richtlijn heeft de Commissie onder andere tot doel gesteld in 2030 11,7% minder energie te verbruiken dan de prognose die een referentiescenario van 2020 stelde. Meer informatie over de richtlijn vindt u op onze pagina energie-efficiëntie.
De website van Circulaw geeft verdere informatie over de Europese wet-en regelgeving op het gebied van circulaire economie en hoe deze toe te passen zijn op de circulaire doelen van een overheid.
Nationaal beleid
Nederland is een voortrekker in Europa op het gebied van de circulaire economie. In 2023 kwam zo’n 30% van de gebruikte materialen in Nederland uit gerecycleerd afvalmateriaal. Er bestaat dan ook een breed scala aan initiatieven om een circulair economisch model te bevorderen. In een groot deel van deze circulaire maatregelen spelen provincies, gemeenten en waterschappen een centrale rol.
Het rijksbrede programma circulaire economie
In het Rijksbrede programma Nederland Circulair in 2050 schetst het kabinet hoe de Nederlandse economie kan veranderen naar een duurzame, volledig circulaire economie in 2050. Het programma omschrijft wat nodig is om zuiniger en slimmer met grondstoffen, producten en diensten om te gaan.
Het Nationale Programma Circulaire Economie 2023-2030 beschrijft welke stappen er tijdens de programmaperiode worden gezet om een volledig circulaire economie in 2050 te bereiken.
Grondstoffenakkoord
In januari 2017 werd het Nationaal Grondstoffenakkoord gesloten. Hierin staan afspraken om de Nederlandse economie te laten draaien op herbruikbare grondstoffen. Onder andere VNG, IPO en UvW hebben het akkoord ondertekend. Ook bedrijven, NGO’s, financiële instellingen, kennisinstituten en overheden nemen deel aan het akkoord.
Decentrale relevantie
Aanbesteden
Overheidsopdrachten vertegenwoordigen een grote koopkracht. Decentrale overheden hebben dan ook de potentie om de circulaire economie te bevorderen. De Europese Commissie wil de rol van overheden ten aanzien van de circulaire economie stimuleren. Zo zijn in het eerste circulaire economie actieplan duurzaamheidscriteria ontwikkeld als handvat voor duurzaam aanbesteden. Meer informatie hierover vindt u op onze onderwerppagina circulair aanbesteden.
Europese financiering
Verschillende Europese fondsen en subsidies bieden financiële ondersteuning voor initiatieven op het gebied van circulaire economie, bijvoorbeeld LIFE: het Europees programma voor milieu en klimaatactie of het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO). Voor verdere informatie over EU-fondsen en subsidies kunt u terecht op onze EU-fondsenwijzer.
