De energiemarkt heeft als doel de energievoorziening veilig, betaalbaar en duurzaam te maken. De Europese Unie wil deze doelstelling halen door één interne markt te worden, het verwijderen van oude nationale barrières en het gezamenlijk opstellen van nieuwe afspraken. De nieuwe afspraken staan ten dienste van de energievoorziening. Voorbeelden hiervan zijn de energieopslag en de risicoparaatheid.
De term ‘nationale barrières’ verwijst in deze context enerzijds naar wetgevende nationale belemmeringen die bestaan. Anderzijds valt onder de term ‘nationale barrières’ een gebrek aan infrastructuur die netwerkverbinding met andere lidstaten mogelijk maakt. De EU wil dit probleem oplossen door Trans-Europese Energienetwerken (TEN-E) te ontwikkelen.
Trans-Europese Energienetwerken (Richtlijn 2022/869)
Om een interne energiemarkt te ontwikkelen is het noodzakelijk om energienetwerken tussen lidstaten met elkaar te verbinden. Dit vereist het aanleggen van de nodige infrastructuur. Door netwerkverbindingen kunnen lidstaten solidair zijn met elkaar in tijden van nood, waardoor er meer zekerheid is van energievoorziening. De EU wil dit doel bereiken door negen corridors tussen lidstaten voor elektriciteit, gas en olie aan te leggen.
Daarnaast moeten deze netwerken slim en duurzaam worden. Slimme netwerken hebben als doel om de energiemarkt efficiënter te laten verlopen. Dit doen ze door de communicatie tussen de consument en de leverancier te verbeteren. De leverancier krijgt meer en sneller informatie over het energieverbruik van de consument. Dit zorgt ervoor dat verschillende energiebronnen beter op elkaar worden afgestemd. Hernieuwbare energie fluctueert namelijk van nature. Zo dragen slimme netwerken bij aan de integratie van hernieuwbare energie in de markt.
Meer informatie over de financiering van infrastructuurprojecten voor energie vindt u op deze pagina.
Energieopslag (2019/944 en 2019/943)
De EU streeft naar één interne energiemarkt die voldoende energie ter beschikking heeft. Bijgevolg wil de EU de energievoorziening beter en toegankelijker maken. Energie opslaan wordt steeds belangrijker naarmate de samenleving overstapt naar hernieuwbare energie. Bij hernieuwbare energie is de hoeveelheid geproduceerde energie afhankelijk van externe factoren zoals weersomstandigheden, en niet van de vraag van de consument. Vanwege het fluctuerende karakter van hernieuwbare energie is opslag noodzakelijk.
De Richtlijnen 2019/944 en 2019/943 zijn er onder meer op gericht om belemmeringen van de grensoverschrijdende handel in elektriciteit te voorkomen en consumentenrechten, vrije keuze van leverancier en marktgebaseerde prijzen te garanderen. Op de energiemarkt moet prijsvorming plaatsvinden op basis van vraag en aanbod en moet een flexibele productie en vraag bewerkstelligd worden. Marktdeelnemers zijn verantwoordelijk voor onbalansen die zij in het systeem veroorzaken en lidstaten moeten toezicht houden op de toereikendheid van de elektriciteitsvoorziening op hun grondgebied. Gemeenten kunnen vergunningen geven aan projecten die een bijdrage leveren aan energieopslag.
Risicoparaatheid Elektriciteitssector (2019/941)
De EU wil dat de interne energiemarkt voldoende energie heeft in noodgevallen. Door extreme weersomstandigheden, aanslagen of brandstoftekort kunnen elektriciteitscrises ontstaan. De Europese Unie wil dat lidstaten hiervoor risicoparaatheidsplannen opstellen. Deze plannen stellen enerzijds hoe lidstaten zulke situaties kunnen voorkomen door het identificeren van risico’s. Anderzijds stellen zij hoe, wanneer eenmaal zo’n situatie voorkomt, deze te beheren is. Deze plannen moeten rekening houden met regionale kenmerken. Bijgevolg zijn bij zowel het voorkomen als het beheer van crises nationaal en regionaal niveau nauw betrokken. Het Nederlandse risicoparaatheidsplan is op 22 april 2022 naar de Tweede Kamer gezonden.
Green Deal
In 2020 publiceerde de Europese Commissie een Strategie voor een geïntegreerd energiesysteem. Hierin zet de Commissie uiteen wat nodig is op het gebied energiedragers, energie-infrastructuren en verbruikerssectoren om de doelstelling van klimaatneutraliteit tegen 2050 te behalen.
Het toekomstige energiesysteem moet:
– Een meer circulair energiesysteem zijn dat gebaseerd is op energie-efficiëntie. Dit betekent dat de minst energie-intensieve keuzes voorrang krijgen;
– Meer rechtstreekse elektrificiatie van eindgebruikerssectoren bevatten. Dit betekent dat dat hernieuwbare energie een steeds groter aandeel van de vraag naar energie moet dekken. Op dit moment worden lokale energiebronnen bijvoorbeeld onvoldoende of niet doeltreffend genoeg gebruikt;
– Meer gebruik maken van hernieuwbare en CO2-arme brandstoffen.
Hernieuwbare energietechnologieën, digitalisering en opkomende technologieën op het gebied van batterijen, warmtepompen, elektrische voertuigen, opslagsystemen en waterstof zijn factoren die de komende jaren een rol gaan spelen bij het hervormen van het energiesysteem.
Lokaal en decentraal geproduceerde hernieuwbare energie moet ingepast kunnen worden in het energienetwerk. In de regionale energiestrategieën (RES) moet bijvoorbeeld worden uitgewerkt (1) welke aanpassingen voor de energie-infrastructuur nodig zijn en wat (2) de consequenties op ruimtelijk, planning en besluitvormingsgebied hiervan zijn. Via de RES kunnen lokale overheden invloed uitoefenen op de plaatsing van projecten voor duurzame energie en zo voor een gebalanceerd energienetwerk zorgen. Voor zover provincies en gemeenten in bezit zijn van netbeheerders kunnen zij via deze het elektriciteitsnet verzwaren en de gemeente kan als zodanig met beleid bevorderen dat opgewekte elektriciteit direct aan aangrenzende afnemers geleverd wordt, waardoor het elektriciteitsnet niet meer belast wordt.
