Onze gemeente is bezig met het digitaliseren van werken in de regio en hecht waarde aan de bescherming van auteursrechten. Nu hebben we onlangs gehoord dat de Europese regels over auteursrechten zijn gemoderniseerd. Wat is er precies veranderd en waar moeten we rekening mee houden?
Antwoord in het kort
De EU-wetgeving over auteursrechten is in 2019 inderdaad gemoderniseerd. De update van de regels moet ervoor zorgen dat de auteursrechtenwetgeving in de EU voldoet aan de eisen van het digitale tijdperk. De nieuwe EU-regels voor auteursrechten moesten in juni 2021 zijn omgezet in nationale wetgeving. Voor decentrale overheden heeft de modernisering van de auteursrechtenwetgeving vooral gevolgen voor de digitalisering van bijvoorbeeld het cultureel erfgoed in een gemeentearchief. Daarom is het goed voor decentrale overheden om op de hoogte te zijn van de nieuwe EU-regels omtrent auteursrechten.
Wat is auteursrecht?
Digitale technologieën hebben de manier waarop creatieve inhoud wordt geproduceerd en toegankelijk wordt gemaakt veranderd. Auteursrecht, ook wel copyright genoemd, gaat over de bescherming van werken. Het beschermt de rechten van auteurs, kunstenaars, fotografen en andere makers door ervoor te zorgen dat zij erkenning krijgen en worden betaald. Over het algemeen ontstaat auteursrecht vanzelf. Wanneer iemand een origineel literair, wetenschappelijk of artistiek werk maakt is die persoon beschermd door het auteursrecht. Denk hierbij aan een gedicht, een artikel, een film, een lied of een beeldhouwwerk. Er zijn geen formaliteiten nodig om auteursrecht te krijgen; het hoeft dus niet te worden aangevraagd of geregistreerd. Het is echter wel nuttig om het werk te registreren om te kunnen aantonen dat het werk van iemand is.
Auteursrechten in de EU
Op internationaal niveau is het auteursrecht geregeld in de Berner Conventie van 1886. Hierin is onder andere vastgelegd dat het werk nog minstens 50 jaar na het overlijden van de maker is beschermd. In EU-lidstaten is dit 70 jaar. De Europese wetgeving inzake auteursrecht bestaat uit 11 richtlijnen en 2 verordeningen. De wetgeving heeft als doel om het vrije verkeer van auteursrechtelijk beschermde goederen en diensten binnen de Europese interne markt te waarborgen. Het moet zorgen voor harmonisatie van de rechten van auteurs, uitvoerende kunstenaars, producenten en omroepen in de gehele EU. Door geharmoniseerde normen vast te stellen, worden nationale verschillen verminderd en wordt het beschermingsniveau voor creativiteit gegarandeerd.
Modernisering van de auteursrechten
In 2015 stelde de Europese Commissie voor om de EU-wetgeving over auteursrechten te moderniseren. Dit werd gedaan als onderdeel van de digitale interne markt: de modernisering moest ervoor zorgen dat de wetgeving geschikt wordt voor het digitale tijdperk. Voorheen was het soms zo dat een Nederlandse streamingsdienst bijvoorbeeld niet bereikbaar was in een ander EU-land. In de Digitale Interne Markt Strategie zijn plannen gemaakt om auteursrechtelijke hindernissen aan te pakken. Zo moet het moderniseren van het auteursrecht zorgen voor:
- meer keuze en een betere toegang tot online-inhoud, ook in het buitenland;
- betere regels inzake auteursrechten voor onderwijs, onderzoek, cultureel erfgoed en integratie van gehandicapten;
- een eerlijke en duurzamere markt voor cultuurmakers, de creatieve bedrijfstakken en de pers.
De Commissie heeft in 2016 concrete voorstellen gedaan voor moderne EU-regels over auteursrechten. De richtlijnen zijn vastgesteld in april 2019 en moesten in juni 2021 in nationale wetgeving zijn omgezet.
De nieuwe Auteursrechtenrichtlijn moet creativiteit in het digitale tijdperk beschermen en meer mogelijkheden bieden om auteursrechtelijk beschermd materiaal online en over de grens te gebruiken voor bijvoorbeeld onderwijs en behoud van cultureel erfgoed. De Commissie heeft daarbij richtsnoeren over artikel 17 van de Auteursrechtenrichtlijn gepubliceerd. Deze richtsnoeren moeten er aan bijdragen dat artikel 17 door alle lidstaten juist wordt geïmplementeerd. In dit artikel staan namelijk regels voor het delen van content op online platforms. Aanbieders van online diensten moeten voor het delen van content toestemming krijgen van rechthebbenden voor de inhoud die op hun website is geüpload.
In Nederland zijn de regels omtrent auteursrecht vastgelegd in de Auteurswet. Sinds juni 2021 staan ook de nieuwe Europese regels hierin vermeld.
Wat betekenen de nieuwe auteursrechtenregels voor decentrale overheden?
Ook decentrale overheden hebben soms te maken met auteursrecht. Digitalisering van bijvoorbeeld cultureel erfgoed is een steeds belangrijker onderdeel van de activiteiten van erfgoedinstellingen. Vaak zijn gemeenten en provincies in bezit van literaire collecties of (beeldende) kunststukken in bijvoorbeeld een museum of gemeentearchief en zijn ook zij bezig met het digitaliseren van deze collecties.
Wat verandert er voor musea en erfgoedinstellingen?
Met de oude Auteurswet moesten bijvoorbeeld musea toestemming hebben van rechthebbenden voor het digitaliseren van werken. Soms is het zo dat collecties in een museum zo groot zijn dat het zoeken naar individuele rechthebbenden veel tijd en geld kost. Door de nieuwe Europese Auteursrechtenrichtlijn veranderen er een aantal zaken voor onder andere musea, erfgoedinstellingen en bibliotheken. Zo kunnen zij gemakkelijker een licentie krijgen en mogen ze werken die op papier staan zonder toestemming digitaliseren en online beschikbaar stellen. Dit betekent dat er ook voor (archief)stukken van bijvoorbeeld gemeenten geen toestemming meer hoeft te worden gevraagd aan de maker om deze te digitaliseren. Daarnaast zijn de mogelijkheden om auteursrechtelijk beschermd materiaal te gebruiken voor het behoud van cultureel erfgoed onder de nieuwe Europese Auteursrechtenrichtlijn verruimd.
Verder wordt er in de richtlijn bepaald dat erfgoedinstellingen afspraken kunnen maken met collectief beheer organisaties (CBO’s) die de rechthebbenden vertegenwoordigen. Wanneer rechthebbenden geen lid zijn van zo’n CBO, mogen EU-lidstaten CBO’s onder bepaalde voorwaarden toestaan om licenties voor rechten van niet-leden te verlenen. Hiermee zijn de bepalingen voor licentieverleningen verruimd. Als er geen CBO’s zijn die rechthebbenden vertegenwoordigen, kunnen werken die niet meer in de handel zijn door erfgoedinstellingen op hun websites beschikbaar gesteld worden. Daar zijn dan verder geen (administratieve) kosten aan verbonden.
Meer informatie
Digitale Overheid, Kenniscentrum Europa decentraal
Richtlijn inzake auteursrechten en naburige rechten in de digitale eengemaakte markt, Europese Unie
