Onder de noemer van gegevensbeheer reguleert de Datagovernanceverordening (Verordening 2022/868, Data Governance Act, of DGA) verscheidene aspecten van gegevensdeling in de interne markt. De DGA introduceert voorwaarden voor het veilig en betrouwbaar datagebruik in de Europese unie. Hiermee hoopt de Europese wetgever met name het midden-en kleinbedrijf tegemoet te komen.
Wat staat er in de Data Governance Verordening
De DGA richt zich op vier hoofddomeinen:
- Het hergebruik van bepaalde categorieën van overheidsgegevens,
- Verplichtingen voor data-intermediairs
- Het bevorderen van data-altruïsme
- Het aanstellen van een Europees Comité voor gegevensinnovatie
Hergebruik van informatie
Artikel 3 van de DGA heeft betrekking op het hergebruik van veelal beschermde type gegevens categorieën die in bezit zijn van openbare lichamen, zoals (decentrale) overheden. Het gaat het hergebruik van gegevens die beschermd zijn op grond van:
- Intellectuele-eigendomsrechten van derden;
- Handelsgeheimen, waaronder beroeps-of bedrijfsgeheimen;
- Statistisch geheim;
De verordening is ook van toepassing op persoonsgegevens waar de Open Data Richtlijn (Richtlijn 2019/2014) niet op van toepassing is. Hiermee vult de DGA de Open Data Richtlijn aan.
Daarnaast geldt, volgens artikel 4 van de verordening, een verbod op exclusieve overeenkomsten. Dit betekent dat openbare lichamen, waaronder decentrale overheden, geen exclusief recht tot hergebruik van informatie mogen toekennen aan een partij.
Data-intermediairs
De DGA introduceert, op basis van artikel 10 verplichtingen voor commerciële data-intermediairs, om transparant en neutraal te werk moeten gaan. Dit stimuleert vertrouwen in datagebruik door strenge regels om de neutraliteit van data intermediairs te garanderen.
Data altruïsme
De verordening schept een kader voor data altruïsme. Artikel 2 van de DGA definieert data-altruïsme als ‘het vrijwillig beschikbaar maken van persoonsgegevens met toestemming van de datasubjecten wiens data het betreft, of van niet-persoonsgebonden gegevens zonder tegenvergoeding van de datahouders ervan’. Bepaalde organisaties op basis van data-altruïsme mogen deze gegevens delen in het algemeen belang.
Artikel 2 onder 16 van de Datagovernanceverordening legt bij de definitie van data-altruïsme zelf al verscheidene algemene belangen vast, zoals “gezondheidszorg, de strijd tegen klimaatverandering, verbetering van mobiliteit, facilitering van de ontwikkeling, productie en verspreiding van officiële statistieken, verbetering van openbare diensten, openbare besluitvorming of wetenschappelijk onderzoek in het algemeen belang”. De Nederlandse wetgever voert hier met artikel 5 van de Uitvoeringswet Datagovernanceverordening verscheidene aan toe:
- Welzijn;
- Cultuur;
- Onderwijs, wetenschap en onderzoek;
- Bescherming van natuur en milieu, daaronder begrepen bevordering van duurzaamheid en de strijd tegen klimaatverandering;
- Gezondheidszorg;
- Jeugd- en ouderenzorg;
- Ontwikkelingssamenwerking;
- Dierenwelzijn;
- Religie, levensbeschouwing en spiritualiteit;
- De bevordering van de democratische rechtsorde;
- Volkshuisvesting;
- Verbetering van mobiliteit;
- Facilitering van de ontwikkeling, productie en verspreiding van officiële statistieken;
- Verbetering van openbare diensten;
- Openbare besluitvorming; of
- Een combinatie van de bovengenoemde doelen.
Het Europees Comité voor Gegevensinnovatie
De DGA richt ook een Europees Comité voor Gegevensinnovatie (European Data Innovation Board, EDIB). Dit is een expertgroep bestaande uit veel verschillende vertegenwoordigers van onder andere de Europese Commissie, bevoegde autoriteiten voor databemiddelingsdiensten en de kmo-gezant van de EU, Martijn Pieper. Deze groep van experts levert voornamelijk advies aan de Europese Commissie over het gebruik van de DGA in de EU. Het Comité heeft ook tot taak om richtsnoeren voor gemeenschappelijke Europese gegevensruimten vast te stellen. Deze richtsnoeren hebben betrekking op ‘Doel- of sectorspecifieke of sectoroverschrijdende interoperabele kaders van gemeenschappelijke normen en praktijken’. Daarbij hoort ook het vaststellen van geharmoniseerde voorwaarden voor het hergebruik van de gegevenscategorieën uit artikel 3, zoals handelsgeheimen.
Impact op decentrale overheden
KED deed onderzoek naar de impact van de DGA op decentrale overheden. Dit onderzoek wees uit dat de impact vooralsnog vrij gering is, wegens het specifieke bereik en de nationaalrechtelijke toepassing van de mogelijkheden die de Verordening geeft.
De DGA biedt namelijk een raamwerk voor het hergebruik van specifieke categorieën van gegevens. De huidige versie van de verordening brengt een klein aantal verplichtingen voor decentrale overheden met zich mee. Dit gaat met name om het verbod uit artikel 4 van de DGA tot toekennen van exclusieve rechten aan een partij om bepaalde gegevenscategorieën te mogen hergebruiken. Weinig overige verplichtingen zijn van toepassing op decentrale overheden. De redenen voor de beperkte impact kunnen in de volgende punten worden samengevat:
- Het aantal gegevenscategorieën is beperkt.
- Voor het verlenen van toegang tot de gegevenscategorieën geldt ten eerste dat de betreffende openbare lichamen “uit hoofde van het nationaal recht bevoegd [moeten] zijn”. Met andere woorden, moet deze bevoegdheid vast liggen in de wet. Het aantal van deze wettelijke grondslagen blijkt binnen het Nederlandse stelsel erg klein te zijn, waardoor de DGA momenteel slechts in beperkte mate kan worden toegepast.
- De verplichtingen in de DGA richten zich niet direct tot decentrale overheden, maar tot openbare lichamen.
De DGA-impactanalyse trekt tevens een vergelijking tussen de DGA, de Open data Richtlijn (Richtlijn 2019/1024) en de Algemene Verordening Gegevensbescherming (Verordening 2016/679, AVG). Dit is met name van belang omdat de Verordeningen en de Richtlijn sterk aan elkaar gerelateerd zijn. Zo vangt de DGA een deel van de data op die buiten de Open Data Richtlijn valt en ook data die niet onder de AVG zou vallen. Daarmee vult de DGA het gat tussen de AVG en Open Data richtlijn. Om verwarring in decentrale praktijk te voorkomen, wordt in de DGA impact analyse nauwkeurig uiteengezet welke data onder de Open Data Richtlijn vallen en welke onder de DGA.
Bekijk hier de Data Governance Verordening Impact Analyse.
Stand van zaken
De DGA heeft rechtstreekse toepasselijkheid, waardoor de bepalingen directe doorwerking kunnen hebben in de lidstaten. Wel heeft een lidstaat de mogelijkheid om door middel van een uitvoeringswet bepaalde normen en regels uit de verordening verder zelf in te vullen. In Nederland is dit gedaan in de Uitvoeringswet datagovernaceverordening die is aangenomen in 2024. De Uitvoeringswet wijst de Autoriteit Consument en Markt (ACM) aan als toezichthouder en autoriteit voor data-altruïsme.
