De Open Data Richtlijn heeft betrekking op materiaal dat in het bezit is van openbare lichamen in EU-lidstaten. Naar aanleiding van een eerdere raadpleging en effectbeoordeling, kwam de Europese Commissie tot de conclusie dat er nieuwe regels nodig waren om een aantal belemmeringen voor het grootschalig hergebruik van overheidsinformatie en met overheidsmiddelen gefinancierde informatie weg te nemen. Daarbij heeft de richtlijn ook als doel om bijvoorbeeld de digitale innovatie te stimuleren.
De publieke sector, waaronder de decentrale overheden, verzamelt, produceert, vermenigvuldigt en verspreidt op dagelijkse basis een breed scala aan informatie. Deze informatie kan bijvoorbeeld betrekking hebben op sociale aspecten van de samenleving, het kan juridische informatie zijn of bijvoorbeeld milieu-informatie. De verzamelnaam hiervoor is de term ‘overheidsinformatie’. Deze richtlijn legt een aantal minimumvoorschriften vast voor het gebruik van deze informatie en het hergebruik van reeds bestaande overheidsinformatie. Deze voorschriften hebben bijvoorbeeld betrekking op de behandeling van de verzoeken om hergebruik van overheidsinformatie en de voorwaarden voor hergebruik.
De richtlijn voert een ‘opendatabeleid’. Informatie dient daarmee in een open formaat door voor alle doeleinden vrij gebruikt, hergebruikt en gedeeld te kunnen worden. Dit wordt ook wel aangeduid met het concept ‘open by design and by default’: organisaties zoals decentrale overheden dienen zich in te spannen om openheid een fundamenteel onderdeel van het ontwerpen en produceren van documenten te maken. Deze informatie dient actief te worden aangeboden door o.a. decentrale overheden. Eerder bestond er een passieve plicht voor decentrale overheden om informatie aan te bieden. De burger diende dus om informatie te vragen. Met de Open Data richtlijn verandert dit: er is in deze richtlijn een actieve plicht tot het delen van data vastgelegd.
De Richtlijn, welke op 16 juli 2019 in werking trad, heeft geen rechtstreekse werking en dient daarom omgezet te worden in nationale wetgeving. Om dit te realiseren, wordt de Wet hergebruik van overheidsinformatie gewijzigd en verandert de titel naar Wet implementatie Open data richtlijn. De Wet hergebruik van overheidsinformatie (Who) omvat regels voor het hergebruik van overheidsinformatie, waardoor overheidsinformatie in herbruikbare formats moeten worden gepubliceerd door een decentrale overheid. De huidige Wet hergebruik overheidsinformatie kán actief worden toegepast, maar bevat geen verplichting tot het actief delen van overheidsinformatie. De Open Data Richtlijn bevat echter wel een actieve verplichting voor o.a. decentrale overheden tot het delen van overheidsinformatie.
Nederland is echter nalatig in het implementeren van de Open Data Richtlijn. De Open Data Richtlijn moest op 17 juli 2021 in nationale wetgeving zijn omgezet, maar dit is nog niet gebeurd. Daarom is de Europese Commissie een inbreukprocedure gestart tegen Nederland.
