Pesticiden

Pesticiden kunnen schadelijke chemische stoffen bevatten. Deze kunnen terecht komen in het oppervlaktewater, de bodem of in levensmiddelen. Dit levert risico’s op voor het milieu en voor de gezondheid van mens en dier. Daarom gelden er eisen voor de toelating en het gebruik van deze middelen. De term pesticiden omvat zowel gewasbeschermingsmiddelen als ook biociden. 

Vooral voor waterschappen in gebieden met veel land- en tuinbouw en veeteelt, is Europese wetgeving op het gebied van gewasbescherming erg relevant. Maar voor provincies en gemeenten spelen pesticiden bij het beheer en onderhoud van openbare ruimten een rol. 

Green Deal
De Commissie besteed binnen de Green Deal de vervuiling van lucht, water, bodem en consumentenproducten verminderen en voorkomen.

In de Farm to Fork strategie en de biodiversiteitsstrategie stelt de commissie voor om maatregelen nemen om het gebruik van chemische en gevaarlijkere pesticiden tegen 2030 met 50% te verminderen. Om alternatieven te stimuleren zal de Commissie de huidige EU-gewasbeschermingsmiddelenwetgeving, de richtlijn inzake het gebruik (2009/128/EC) en de verordening over de toelating van gewasbeschermingsmiddelen (1107/2009/EG)) herzien. Hierbinnen zal ze de bepalingen inzake geïntegreerde gewasbescherming (IPM) aanscherpen. Verder wil de Commissie het op de markt brengen van pesticiden met biologische werkzame stoffen vergemakkelijken, de milieurisicobeoordeling van pesticiden aanscherpen en de toelatingsprocedures voor pesticiden verkorten.

Het ‘Zero-pollution’ actieplan zal ook aandacht besteden aan het gebruik van pesticiden. 

Europees beleid

Sinds 1991 zijn er Europese regels voor de toelating en het gebruik van pesticiden. Zo keurt de Commissie werkzame stoffen die worden gebruikt in gewasbeschermingsmiddelen. Ook worden er grenswaarden voor resten van pesticiden op levensmiddelen en diervoeding vastgesteld. 

De regels op het gebied van pesticiden zijn vastgelegd in verschillende richtlijnen en verordeningen. Met name Richtlijn 2009/128/EG betreffende duurzaam gebruik van pesticiden heeft decentrale relevantie.

Richtlijn 2009/128/EG stelt regels vast voor een duurzaam gebruik van pesticiden. De richtlijn heeft als doel de milieu- en gezondheidsrisico’s van pesticiden te beperken en het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen te verminderen. Niet alleen moet de afhankelijkheid van pesticiden gereduceerd worden, maar ook alternatieven worden bevorderd.

Lidstaten zijn onder deze richtlijn o.a. verplicht

• Nationale actieplannen op te stellen die kwantitatieve doelstellingen, streefcijfers, maatregelen en tijdschema’s bevatten om de risico’s en de effecten van het gebruik van pesticiden te verminderen. 
• Apparatuur voor de toepassing van pesticiden aan regelmatige controles te onderwerpen
• Spuiten van pesticiden vanuit de lucht uit te bannen
• Passende maatregelen te nemen om water te beschermen tegen te gevolgen van pesticiden

Daarnaast moet onder de richtlijn geïntegreerde gewasbescherming (integrated pest management, IPM) worden bevorderd. Hierbij worden preventieve maatregelen met een lage pesticideninzet en natuurlijke plaagbestrijding aangemoedigd. Chemische gewasbeschermingsmiddelen worden dan alleen ingezet wanneer andere methoden zijn uitgeput. IPM is sinds 2014 verplicht voor alle professionele gebruikers van pesticiden

Stand van Zaken (Richtlijn 2009/128/EG)
In 2017 bracht de Commissie een verslag uit over de vooruitgang op het gebied van de uitvoering van de richtlijn. Hieruit bleek dat de Nationale Actieplannen nog tekortschoten. De Commissie evalueert deze richtlijn op het moment samen met 1107/2009. De evaluatie wordt in 2021 afgerond.

Aangezien overheidsinstellingen bij beheer en onderhoud gebruik maken van pesticiden zijn ook de andere EU-regels op het gebied van gewasbeschermingsmiddelen relevant. Verordening 1185/2009/EG  verplicht lidstaten bijvoorbeeld om de vijf jaar de jaarlijks gebruikte hoeveelheden pesticiden aan de commissie te melden.

Stand van Zaken (Verordening 1185/2009/EG)
In 2017 bracht de Commissie een verslag uit over de uitvoering van de verordening. De Commissie concludeert dat zowel de wetgeving over pesticiden verkoop als de wetgeving inzake statistieken pesticiden gebruik verder aan gepast zou moeten worden zodat de cijfers betere inzichten geven. 

Nationale implementatie

De Europese regels op het gebied van pesticiden zijn onder andere opgenomen in de Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Daarnaast zijn de verordeningen rechtstreeks van toepassing in elke lidstaat. Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) is in Nederland verantwoordelijk voor de toelating van de middelen.

Decentrale Relevantie

Pesticiden kunnen gevolgen hebben voor de kwaliteit van het oppervlaktewater en voor ecosystemen. Waterschappen zijn dan ook nauw betrokken bij het monitoren van concentraties bestrijdingsmiddelen en bij het aanpakken van de problemen.

Daarnaast worden bestrijdingsmiddelen ook gebruikt door overheidsinstellingen. Gemeenten gebruiken bestrijdingsmiddelen voor het beheer en onderhoud van openbare ruimten. Sinds 31 maart 2016 geldt er een verbod op professioneel gebruik van alle gewasbeschermingsmiddelen op verhardingen en in overig groen buiten de landbouw. Er gelden een aantal uitzonderingen, bijvoorbeeld als chemische bestrijding de enige mogelijkheid is vanuit het oogpunt van veiligheid. Ook provincies en waterschappen gebruiken bestrijdingsmiddelen. 

De cijfers over het gebruik van pesticiden door overheidsinstellingen (waaronder gemeente) zijn beschikbaar gesteld door het CBS. Zowel op het gebied van chemische bestrijding, als ook op het gebeid van alternatieve onkruidbeheersmethoden. 

Meer weten over dit onderwerp?

Werkt u voor een decentrale overheid of het Rijk en hebt u een vraag over dit onderwerp? Neem dan contact op met de helpdesk van Europa decentraal:

STEL UW VRAAG