Steun verlenen: overzicht mogelijkheden

Allereerst is het belangrijk om te onderzoeken of het noodzakelijk en wenselijk is om als decentrale overheid zelf extra ondersteuning te bieden. Voorop staat dat het een decentrale overheid als onafhankelijk bestuursorgaan vrij staat om steun te verlenen. Wat echter voorkomen moet worden is dat verschillende steunmaatregelen elkaar overlappen en daarmee tot cumulatie leiden. Het zou zomaar kunnen dat een nieuwe regeling van een decentrale overheid een onderneming in staat stelt om abusievelijk meer steun te ontvangen dan is toegestaan, bijvoorbeeld doordat de steun cumuleert met steun vanuit een nationale regeling op grond van het “Noodpakket banen en economie”, waardoor deze steun mogelijk uiteindelijk teruggevorderd moet worden.

Het Rijk heeft verschillende financiële maatregelen genomen om de economische effecten van de Coronacrisis tegen te gaan. Daar kunnen ondernemers reeds gebruik van maken. Belangrijk is dat alle partijen ervoor zorgen dat de maatregelen niet overlappen en dat decentrale regelingen aanvullend hierop worden ingericht. Overlapping kan tot stapeling of cumulatie van subsidies leiden, wat volgens de staatssteunregels maar beperkt is toegestaan.

Meer informatie:
– Nationale maatregelen, Europa decentraal.

Niet alle vormen van steun worden in het Europees recht gezien als “staatssteun”. Alleen de maatregelen die aan vijf criteria uit artikel 107 lid 1 VWEU voldoen vallen onder de staatssteunregels. Als een decentrale overheid besluit dat het wenselijk is om aanvullende steunmaatregelen op te stellen is het belangrijk hierbij een staatssteuntoets te doen. Mogelijk kan een voorgenomen maatregel zodanig worden ingericht, dat (een van de) staatssteuncriteria hier niet op van toepassing is of zijn. Bijvoorbeeld doordat de gemeente ervoor kiest een lening of garantie onder marktconforme voorwaarden te verstrekken. Of wanneer het voordeel van de regeling direct ten goede komt aan de consument en niet aan een onderneming. Ook bij het generiek uitstellen van het vorderen van betalingen zou beargumenteerd kunnen worden dat er geen sprake is van een selectief economisch voordeel.

Meer informatie:
– Maatregelen die geen staatsteun vormen, Europa decentraal.

Als een voorgenomen maatregel aan alle staatssteuncriteria voldoet is er sprake van staatssteun, moet dit in principe gemeld worden bij de Europese Commissie. In dat geval kan gekeken worden naar de reeds bestaande vrijstellingsverordeningen van de Commissie. Een steunmaatregel die volgens de voorwaarden van deze verordeningen is ingericht, hoeft geen meldingsprocedure te doorlopen. Als de overheidsorganisatie heeft vastgesteld dat er sprake is van staatssteun is het daarom aan te raden om te kijken of er gebruik gemaakt kan worden van de reeds bestaande vrijstellingsgronden. Een meldingsprocedure is normaal gesproken namelijk een langdurige proces. Door het Tijdelijk steunkader kunnen decentrale regelingen die in een nationaal kader geplaatst kunnen worden, versneld bij de Commissie worden aangemeld. Het doen van een melding onder het Tijdelijke steunkader wordt besproken onder punt 4.

De-minimisverordening

Als de steun onder een bepaald bedrag blijft kan de de-minimisverordening gebruikt worden. Een onderneming mag namelijk per drie belastingjaren tot € 200.000 euro aan steun ontvangen, zonder dat dit door de Commissie wordt beschouwd als staatssteun. Er hoeft dan niet gemeld te worden bij de Europese Commissie maar het volstaat om een verwijzing naar de de-minimisverordening in de steunverlening op te nemen en de onderneming een de-minimisverklaring te laten tekenen.

Het is dan wel van belang om goed op de voorwaarden te letten die in de de-minimisverordening staan. Zo gelden er bijvoorbeeld voor agrarische ondernemingen en transportbedrijven mogelijke lagere drempels en dient er gelet te worden op de verbondenheid van ondernemingen (moeder dochter constructies worden doorgaans als één onderneming gezien). Waar zoal op dient te worden gelet is eveneens terug te lezen in deze praktijkvraag.

Groepsvrijstellingen

De vrijstellingsverordeningen zorgen ervoor dat steunmaatregelen die bijdragen aan bepaalde beleidsdoeleinden niet gemeld hoeven te worden aan de Europese Commissie. Als de maatregel aan de voorwaarden van een vrijstellingsverordening voldoet, volstaat een lichtere kennisgevingsprocedure. Er bestaan verschillende vrijstellingsverordeningen:

• De Algemene Groepsvrijstellingsverordening (AGVV)
• De Landbouw Vrijstellingsverordening (LVV)
• De Visserijvrijstellingsverordening (VVV)

Diensten van Algemeen Economisch Belang (DAEB)

Wanneer bovenstaande vrijstellingsmogelijkheden niet toereikend zijn dan kan er voor sommige activiteiten gekeken worden naar de mogelijkheid om compensatie te verlenen voor de uitvoering van een Dienst van Algemeen Economisch belang (DAEB). Dit zijn economische activiteiten die een publiek belang dienen, maar die door de markt ontoereikend naar (sociaal-) maatschappelijk verantwoorde voorwaarden kunnen worden uitgevoerd. Voor het gebruik van DAEB-regelgeving moet er kortgezegd sprake zijn van marktfalen. Het moet gaan om diensten die een onderneming, indien zij zich door haar eigen commerciële belangen zou laten leiden, zonder compensatie niet, of niet in dezelfde mate of onder dezelfde voorwaarden, zou leveren.

Als een steunmaatregel wel staatssteun betreft en niet onder een vrijstellingsmogelijkheid past moet de steun worden aangemeld bij de Europese Commissie. In artikel 107 van het Verdrag van de Werking van de EU (VWEU) zijn verschillende mogelijkheden opgenomen om staatssteun te verlenen. In het geval van de Coronacrisis zijn er drie relevante opties:

• Artikel 107 lid 2 sub b (buitengewone omstandigheden);
• Artikel 107 lid 3 sub c (ontwikkeling economische bedrijvigheid);
• Artikel 107 lid 3 sub b (ernstige verstoring in de economie) aan de hand van het Tijdelijke steunkader.

De Commissie heeft verschillende maatregelen genomen waardoor er voor ondernemingen die getroffen zijn door de economische gevolgen van het coronavirus meer ruimte is om staatssteun te ontvangen. Dat is wel aan strikte voorwaarden gebonden.

Om een effectieve en snelle staatssteunprocedure bij de Commissie te borgen, coördineert het ministerie van EZK in overleg met het ministerie van BZK het geheel aan nationale en decentrale COVID-19 staatssteunmeldingen. Zo wordt er tevens zicht gehouden op een gelijkwaardige inzet van staatsmiddelen.

Buitengewone omstandigheden

Op grond van artikel 107(2)(b) van het VWEU kunnen de lidstaten benadeelde organisaties compenseren voor geleden schade door uitzonderlijke omstandigheden. Op 12 maart 2020 heeft de Commissie de Coronacrisis aangewezen als een buitengewone omstandigheid als bedoeld in artikel 107(2)(b).

Er zijn momenteel verschillende nationale regelingen van de lidstaten op basis van dit artikel door de Commissie goedgekeurd. Bijvoorbeeld de Nederlandse Aanvullende tegemoetkoming sierteelt en onderdelen voedingstuinbouw. Steunmaatregelen van andere lidstaten betreffen bijvoorbeeld fondsen voor schadevergoedingen bij het afgelasten van publieke evenementen en een regeling die bepaalde belastingen van luchthavens uitstelt. In dit notificatieformat staat vermeld waar een steunmaatregel die op basis van dit artikel wordt gemeld aan moet voldoen. Nederlandse (decentrale) steunmaatregelen worden aangemeld door de ministeries van BZK en EZK.

Ontwikkeling economische bedrijvigheid

Op basis van artikel 107(3)(c) van het VWEU kunnen lidstaten voorzien in acute liquiditeitsbehoeften van bedrijven en ze ondersteunen bij faillissement vanwege de COVID-19-uitbraak. Ook dit soort maatregelen moeten ter autorisatie worden aangemeld bij de Europese Commissie via een meldingsprocedure die begeleid wordt door de Ministeries van BZK en EZK.

Meer informatie:
– Steun op basis van het VWEU, Europa decentraal.

Ernstige verstoring in de economie

Op grond van artikel 107(3)(b) van het VWEU kunnen de lidstaten steunmaatregelen treffen om een ernstige verstoring in de economie op te heffen.

De Commissie heeft een Tijdelijk COVID-19 steunkader opgesteld waarin verschillende soorten maatregelen worden genoemd die onder soepele voorwaarden op grond van lid 3 sub b van artikel 107 aangemeld kunnen worden. De Commissie beschrijft in het Tijdelijke steunkader de mogelijkheden om verschillende steunvormen te gebruiken zoals subsidies, garanties en leningen en belastingvoordelen. Daarnaast wordt er specifiek ingegaan op steun voor direct aan de bestrijding van Corona gerelateerde werkzaamheden, zoals onderzoek en medische benodigdheden.

Meer informatie:
– Tijdelijk steunkader, Europa decentraal.