Het begrip ‘onderneming’ staat centraal in het staatssteunrecht. De staatssteunregels zijn alleen van toepassing als er sprake is van steun aan een onderneming die een economische activiteit verricht. Als een decentrale overheid steun verleent aan een entiteit die niet als een onderneming kan worden aangemerkt, kunnen de staatssteunregels buiten beschouwing worden gelaten.
Definitie onderneming
Volgens het Europees Hof van Justitie is een onderneming elke eenheid die een economische activiteit uitvoert, ongeacht haar rechtsvorm en wijze van financiering. Om te bepalen of er sprake is van een onderneming, kunnen de volgende punten in ogenschouw worden genomen:
- de status van de entiteit in het nationale recht is niet bepalend;
- een winstoogmerk is niet vereist, concurrentie op de markt volstaat;
- een entiteit die zowel economische als niet economische activiteiten verricht, dient alleen met betrekking tot de economische activiteiten te worden aangemerkt als onderneming;
- twee rechtspersonen kunnen mogelijk als één onderneming worden beschouwd voor de toepassing van de staatssteunregels.
Economische activiteit?
Het Hof heeft in rechtspraak vastgelegd dat iedere activiteit waarbij goederen of diensten op een markt worden aangeboden, een economische activiteit is. Dit betekent dat de staatssteunregels alleen van toepassing zijn wanneer een bepaalde activiteit in een marktomgeving wordt verricht. Volgens de Europese Commissie kan er geen uitputtende lijst worden opgesteld van activiteiten die bij voorbaat nooit als economisch kwalificeren. Dit moet altijd per specifiek geval worden bekeken. De Autoriteit Consument en Markt (ACM) heeft echter wel een lijst met voorbeelden ontwikkeld van activiteiten die in de praktijk juist als economisch zijn gekwalificeerd. Deze lijst kan door decentrale overheden worden gebruikt als hulpmiddel.
Openbaar gezag
De uitoefening van overheidsgezag vormt geen economische activiteit, het Europees staatssteunverbod is hier dan ook niet op van toepassing. Tot overheidsgezag worden gerekend de kerntaken van een staat en taken die wegens hun aard, doel en de regels waaraan zij zijn onderworpen met deze kerntaken verband houden. Voorbeelden hiervan zijn activiteiten met betrekking tot:
- het leger of de politie;
- de luchtverkeersveiligheid en luchtverkeersleiding;
- de maritieme veiligheid en verkeersafwikkeling;
- milieu-inspectiediensten;
- de organisatie, financiering en handhaving van gevangenisstraffen.
Sociale zekerheid
Of socialezekerheidsregelingen als economische activiteit moeten worden aangemerkt, hangt af van de wijze waarop deze in een lidstaat zijn opgezet en gestructureerd. Een socialezekerheidsregeling die op solidariteit is gebaseerd, houdt geen economische activiteit in. Terwijl een regeling die een economisch karakter heeft logischerwijs wel een economische activiteit inhoudt.
Gezondheidszorg
De wijze waarop de gezondheidszorg is georganiseerd, verschilt sterk van lidstaat tot lidstaat. Ziekenhuizen die onderdeel zijn van een nationaal gezondheidsstelsel en gebaseerd op het solidariteitsbeginsel, worden niet aangemerkt als ondernemingen. Waar ziekenhuizen hun diensten echter tegen betaling aanbieden, bestaat een zekere concurrentie. Hierdoor kunnen de activiteiten die door het betreffende ziekenhuis worden aangeboden niet zonder meer als niet-economisch worden aangemerkt.
Onderwijs en infrastructuur
Rechtspraak heeft duidelijk gemaakt dat openbaar onderwijs dat binnen het nationale onderwijsstelsel wordt gefinancierd door de staat en onder staatstoezicht staat, als een niet-economische activiteit kan worden beschouwd. Voor openbare infrastructuur is de scheidslijn echter minder evident. Meer informatie vindt u op de pagina openbare infrastructuur.
Voorbeeld: Profsport
Professionele sportclubs, met name voetbalclubs, zijn ook ondernemingen. Dit is belangrijk voor gemeenten die geconfronteerd worden met steunverzoeken van lokale voetbalclubs. Meer informatie hierover leest u in het Nationaal referentiekader steun aan betaald voetbal.
Meer informatie over bovengenoemde sectoren en de staatssteunregels is terug te vinden in de Notion of Aid.