Er gaat bij decentrale overheden steeds meer aandacht uit naar duurzaam inkopen, bijvoorbeeld door het opstellen van milieucriteria bij aanbestedingen. Bij het aanbesteden van opdrachten wordt steeds meer rekening gehouden met het milieu en de sociale omstandigheden bij producten of diensten. Zo kan bij een opdracht voor de levering van elektriciteit, als eis worden opgenomen dat de stroom moet worden opgewekt uit hernieuwbare energiebronnen.
Lidstaten moeten passende maatregelen nemen om te waarborgen dat ondernemers bij de uitvoering van overheidsopdrachten voldoen aan de toepasselijke verplichtingen (art. 18 lid 2 richtlijn 2014/24). Hierbij gaat het om sociale of milieucriteria, die zijn opgenomen in Bijlage X van de richtlijn. Het integreren van milieudoelstellingen in het aanbestedingsproces is een ontwikkeling die enkele jaren geleden vanuit de Europese wetgever en beleidsmakers is ingezet. Deze bepaling en de passende maatregelen zijn geïmplementeerd in artikel 2.81 lid 2 van de nieuwe Aanbestedingswet 2012.
De Europese Commissie zoekt in haar milieubeleid steeds breder aansluiting met het aanbestedingsinstrumentarium. Bijvoorbeeld in de richtlijn wegvoertuigen, waarin is opgenomen dat aanbestedende diensten bij de aanschaf van wegvoertuigen rekening moeten houden met energie- en milieucriteria (richtlijn 2009/33). Ook nationaal zien we deze ontwikkeling. Op de pagina duurzaam aanbesteden leest u meer hierover.
Milieucriteria kunnen in verschillende fasen van het aanbestedingsproces worden opgenomen:
Bij het vaststellen van eisen staat centraal ‘wat’ de decentrale overheid wil aanschaffen. Hierin is veel vrijheid, zodat milieuoverwegingen opgenomen kunnen worden. De verdragsbeginselen moeten hierbij nageleefd worden.
Er mag met de invoering van richtlijn 2014/24 gevraagd worden om een specifiek milieukeurmerk (onder richtlijn 2004/18 was dit verboden). Het vragen naar een keurmerk kan in sommige gevallen echter disproportioneel zijn. Criteria die gesteld worden bij een opdracht moeten gerelateerd zijn aan het voorwerp van de opdracht. Voor een keurmerk betekent dit dat alle aparte onderliggende eisen die worden gesteld om te voldoen aan het keurmerk, gerelateerd dienen te zijn aan het voorwerp van de opdracht. Als het keurmerk eisen stelt die geen verband houden met de opdracht, kunnen de eisen van het keurmerk die wel in verband staan met de opdracht worden gebruikt voor het opstellen van technische specificaties.
Meer informatie over milieukeurmerken als eis in de opdracht, vindt vanaf pagina 49 van onze publicatie over de Europese aanbestedingsrichtlijnen.
In uitsluitingscriteria en geschiktheidseisen kunnen milieuaspecten worden opgenomen. Bedrijven die milieuwetgeving of -regelgeving hebben overtreden, kunnen worden uitgesloten van overheidsopdrachten. Geschiktheidseisen moeten non-discriminatoir en proportioneel zijn en in verband staan met het voorwerp van de opdracht.
De ervaring van een bedrijf biedt bijvoorbeeld een goede mogelijkheid om groene overwegingen op te nemen in de criteria betreffende technische capaciteit. Bedrijven die de milieuwetgeving of -regelgeving hebben overtreden, kunnen worden uitgesloten als dat hun beroepsmoraliteit in het gedrang brengt (facultatief uitsluitingscriterium).
Bij de inhoudelijke beoordeling van de inschrijvingen kunnen aanbestedende diensten gunningscriteria opstellen waaraan de inschrijvingen worden beoordeeld. Milieugerichte gunningcriteria kunnen slechts worden toegepast wanneer ze:
Milieuoverwegingen kunnen worden geïntegreerd in de uitvoeringsfase, mits ze:
Decentrale overheden kunnen bijvoorbeeld aan de hand van uitvoeringsbepalingen bepalen hoe de goederen geleverd moeten worden en zelfs welke vervoersmethode moet worden gebruikt. Wanneer de contractant zich niet aan de afspraken houdt, kunnen er sancties opgelegd worden.
Werkt u voor een decentrale overheid of het Rijk en hebt u een vraag over dit onderwerp? Neem dan contact op met de helpdesk van Europa decentraal:
HvJ-EG, 20 september 1988. Zaak 31/87. In een aanbesteding was de eis opgenomen dat 70% van het totale arbeidspersoneel bij uitvoering van de opdracht ingeschreven werklozen uit Nederland betrof. Het Hof geeft aan dat dergelijke voorwaarden aan de Verdragsbeginselen moeten worden getoetst.
HvJ-EG, 17 september 2002. Zaak C-513/99. Het gaat in deze zaak om het stellen van bepaalde milieucriteria in een aanbestedingsprocedure.
Voorzieningenrechter Alkmaar, 18 maart 2010. Zaak LJNnr. BL7898. Het gaat in deze zaak om het stellen van bepaalde duurzaamheidseisen in een aanbestedingsprocedure. In de aanbestedingsprocedure zijn handelsvoorwaarden opgenomen. Deze schrijven voor dat alleen bedrijven die het Fair Trade label of een vergelijkbaar keurmerk hebben, in aanmerking komen voor de opdracht.
Conclusie AG Kokott, 15 december 2011. Zaak C-368/10. Het gaat in deze zaak om het stellen van bepaalde milieu- en sociale eisen in een aanbestedingsprocedure (fair trade Max Havelaar koffie).
HvJ-EG, 3 april 2008. Zaak C-346/06. Bij de aanbesteding van bouwwerken mag niet altijd als voorwaarde worden gesteld dat werknemers het Cao-loon betaald krijgen. Wanneer het Cao-loon niet algemeen verbindend is verklaard, hoeven buitenlandse (onder)aannemers zich daaraan niet te houden. Een dergelijke aanbestedingseis is in strijd met de richtlijn terbeschikkingstelling van werknemers (richtlijn 96/71/EG) en met het vrij verkeer van diensten.
HvJ-EG, 4 december 2003. Zaak C-448/01. In een aanbesteding tot levering van elektriciteit werd vereist dat de stroom voor 45% moest worden opgewekt uit hernieuwbare energiebronnen. Het Europees recht verzet zich hier in principe niet tegen. In deze zaak gaat het om het gelijkheids- en transparantiebeginsel.
Duurzaam aanbesteden, Europa decentraal
Sociale criteria, Europa decentraal
Duurzaam inkopen, PIANOo
Groen Aanbesteden, Europese Commissie
Monitor Duurzaam Inkopen, Rijksoverheid
Europese modellen milieucriteria, Europese Commissie
Afgelopen week heeft de minister van Economische Zaken en Klimaat een conceptversie van het Nationaal Energie- en Klimaatplan (INEK) naar de Tweede Kamer gestuurd. Lees het volledige bericht
Maatschappelijk verantwoord inkopen en duurzaam aanbesteden zijn van groot belang voor het halen van klimaat- en milieuafspraken. Een onderzoek van Natuur & Milieu laat zien welke stappen hier nog in te maken zijn. Ook is er een nieuwe MVI-criteriatool gelanceerd die hierbij kan helpen. Lees het volledige bericht
Het kabinet wil met publieke organisaties en overheden een stap zetten in de richting van een klimaatneutrale en circulaire economie. Om publieke organisaties en overheden te stimuleren om in 2018 duurzamer in te kopen stelt het kabinet € 5 miljoen uit de klimaatgelden van het regeerakkoord beschikbaar.
Duurzaam inkopen in bepaalde productgroepen door (decentrale) overheden heeft geleid tot minstens 4,9 megaton minder CO2-uitstoot. Dit blijkt uit een rapport van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) dat op 26 februari 2018 is gepubliceerd. Aan de hand van illustraties van acht verschillende productgroepen wordt in het rapport een methode voor het evalueren van het effect van maatschappelijk verantwoord inkopen beschreven.
Wilt u voor uw gemeente, provincie of waterschap snel de stand van zaken omtrent milieuregelgeving vinden? Dat kan met de MiliEUverkenner! Alle informatie is nu nog makkelijker te vinden, want de MiliEUverkenner heeft een andere indeling. Europa decentraal wil de milieuexperts hartelijk danken voor hun bijdrage, omdat zij meerdere malen per jaar een inhoudelijke bijdrage leveren aan de MiliEUverkenner.
Lees het volledige bericht
Nijmegen heeft een aantal budgethouders aangewezen, die zelfstandig inkopen en goed op de hoogte zijn van nieuwe eisen van productgroepen. Hiermee wilde Nijmegen de doelstelling halen om in 2010 volledig duurzaam in te kopen. De catering is voor een deel biologisch en minder milieubelastend. Binnenkort volgt de vervanging van het wagenpark en moeten stadsbussen op aardgas gaan rijden.
Sinds 2010 worden onder andere horecagelegenheden bevoorraadt met de bierboot. Er rijden minder vervuilende vrachtwagens in de stad en de boot is voorzien van een elektromotor met oplaadbare accu’s. Na een hele dag varen, laden en lossen worden de accu’s met groene stroom opgeladen.
Pas als duurzaamheid geïntegreerd is in het beleid, geeft iedere ambtenaar en bestuurder er de verdiende aandacht aan. Waterschap Rivierenland heeft daarom een duurzaamheidbeleid aanvaard. Maximale betrokkenheid wordt gestimuleerd door duurzaamheid middels een puntensysteem persoonlijk voordeel op te laten leveren. Zo kunnen medewerkers punten verdienen door op de fiets naar het werk te komen. In praktijk leidt dit systeem tot bruikbare ideeën voor duurzaamheid en duurzaam inkopen.
In de omgeving van Amersfoort hebben een aantal samenwerkende gemeenten een multifunctionele brandweerauto aangeschaft. Deze voldoet aan de duurzame eisen van alle gebruikers, door innovatieve oplossingen in te zetten. Het is verstandig om ambitieuzere criteria met meerdere aanbestedende diensten af te stemmen. Voor ondernemers is het hinderlijk om iedere aanbesteding met andere eisen en bewijsmiddelen te worden geconfronteerd.
Handboek groen kopen (Nederlandse versie 2011, de Nederlandse versie 2016 is nog niet beschikbaar)
Handboek Buying Green (Engelse versie 2016)
Handboek Sociaal Kopen (sociale overwegingen)
Op 15 januari 2014 heeft het Europees Parlement 3 nieuwe Europese aanbestedingsrichtlijnen aangenomen welke op 11 februari 2014 door de Raad van Ministers zijn vastgesteld. De definitieve tekst is op 28 maart 2014 gepubliceerd in het Publicatieblad van de Europese Unie. Het betreft een nieuwe richtlijn voor de klassieke sectoren (2014/24/EU), een richtlijn voor de nutssectoren (2014/25/EU) en een concessierichtlijn (2014/23/EU). Nederland moet voor 18 april 2016 de nieuwe richtlijnen implementeren in de Aanbestedingswet.
De nieuwe aanbestedingsrichtlijnen bevatten geen verplichtingen om sociale-, milieu-, of innovatiedoelstellingen te integreren in het aanbestedingsproces. Gezien de grote verschillen tussen sectoren en markten, heeft de Europese wetgever het niet raadzaam gevonden voor overheidsopdrachten algemene verplichtingen voor ecologisch en sociaal verantwoorde en innovatieve aanbestedingen vast te stellen. Daarom is ervoor gekozen om via sectorspecifieke wetgeving sectorspecifieke verplichtingen vast te stellen.
Wel bevatten de richtlijnen een aantal nieuwe mogelijkheden om behalve prijs ook kwaliteit, milieueffecten, sociale factoren en innovatiepotentieel een rol te laten spelen bij de selectie.
Zie voor meer informatie ook de notitie nieuwe aanbestedingsrichtlijnen van Europa decentraal.
In de volgende regelgeving zitten de milieucriteria verwerkt:
Met de richtlijn schone en energiezuinige wegvoertuigen geeft de Commissie aan dat zij wil dat decentrale overheden bij de aanschaf van wegvoertuigen meer rekening houden met het milieu. Vanaf 2012 is het verplicht om milieuoverwegingen op te nemen in de aanbesteding van vervoersmiddelen.
Volgens de richtlijn energieprestaties gebouwen moeten alle gebouwen waar overheden eigenaar van zijn, vanaf 2019 bijna energieneutraal zijn. Dit in kader van de voortrekkersrol van decentrale overheden. Vanaf 31 januari 2020 moeten alle nieuwe gebouwen bijna energieneutraal zijn en sinds 2013 moet al aan een aantal minimumeisen worden voldaan.
IT-producten die aanbestedende diensten kopen, moeten voldoen aan de minimum eisen die beschreven worden in de EU Energie Star Verordening.
